Dit is het vierde artikel in een serie over ‘Zen en keuzes maken’. Eerder verschenen De beste keuze, deel 1 dat gaat over de moeilijkheden die ons in de weg staan bij het maken van keuze en hoe druk op ons systeem, net als onderdruk kan zorgen dat we betere keuze kunnen maken. De beste keuze, deel 2 ging over de vraag, hoe zen kan helpen om ons meer bewust te worden van de vele keuzes die we maken en daardoor meer het gevoel van echte keuze vrijheid te ervaren. Deel 3 ging over de invloed van oerbubbels op (beroeps-)keuzes, en nu deel vier over keuzes en de zin en zinloosheid van het leven.

Het leven is zinloos

Rients Ritskes, Zen.nl Nederland. Als de bestsellerauteurs Victor Lamme en Dick Swaab gelijk hebben en er geen vrije wil bestaat - ons brein zou alleen achteraf een mooi verhaal bedenken bij ons onontkoombare handelen - dan heeft het leven feitelijk geen zin. Je leven ontvouwt zich als een roos en als mens heb je er geen invloed op, dat denk je alleen maar. Je vraagt je dan wel af waarom beiden zulke mooie dikke boeken schrijven, maar ze zullen zeggen niet anders te kunnen. Een inhoudelijk ijzersterke tegenhanger kan men vinden in de arts/filosoof Arie Bos, auteur van ‘Mijn brein denkt niet, ik wel’. Bos vindt niet alleen bijval vanuit de alternatieve hoek; ook veel collega-wetenschappers prijzen het boek aan. Een van deze aanbevelingen: ‘Eindelijk een breinboek voor beide hersenhelften! Arie Bos rekent overtuigend af met de modieuze en naïeve veronderstelling dat we ‘ons brein’ zouden zijn. Door de vele wetenschappelijke bevindingen in een groter perspectief te plaatsen, maakt Arie Bos overtuigend duidelijk dat het materialistische wereldbeeld achterhaald en onhoudbaar is. De mens is geen biologische computer, maar een bewuste schakel in een zinvolle, naar vrijheid strevende evolutie.’ Deze aanbeveling van de Delftse hoogleraar Klaas van Egmond spreekt mij temeer aan omdat hij hiermee suggereert dat Swaab en Lamme vertegenwoordigers zijn van de linker-, analytische hersenhelft, en Bos het thema vanuit beide hersenhelften bekijkt, en daarmee een beter beeld geeft. Swaab en Lamme stellen dat onze hersenen beslissen en dat wij daar later een verhaal omheen bedenken, en Bos stelt dat het denken daarnaast ook de hersenen beïnvloedt, dus niet alleen andersom. Dit punt van Bos komt overeen met de strekking van mijn vorige artikel (waarin de laatste 3 links zijn gerectificeerd/aangevuld) waarin ik een onderzoek aanhaal waaruit blijkt dat veel mediteren een positieve anatomische invloed heeft op de structuur van onze hersenen.

Wie heeft gelijk?

Zoals je mag verwachten na het lezen van mijn vorige artikel ben ik van mening dat Bos het hele verhaal brengt. Maar hoe kan het dat Swaab en Lamme zoveel geloof hechten aan hun eenzijdige kijk op onze hersenen en vrijheid van keuze? En waarom zijn hun boeken nog populairder dan het boek van Bos? De verhalen van Swaab en Lamme zijn prachtig, steken logisch en goed in elkaar en zijn onderbouwd met honderden artikelen. Het gevolg ervan is dat veel lezers denken: ‘ja, zo moet het wel zitten’. Neem je echter de moeite om een goed boek met een compleet tegengestelde visie te lezen, dan zul je waarschijnlijk opnieuw denken ‘ja, zo moet het wel zijn!’. En wie heeft er gelijk? Wie meerdere boeken vanuit beide visies leest, kan mijns inziens niet ontkomen aan de indruk dat de wetenschap zowel keuzevrijheid als het ontbreken daarvan (het determinisme) heel goed kan verdedigen. Dus moet je zelf maar kiezen welke theorie je aanhangt (wat overigens zou duiden op een vrije wil).

Het leven zinvol of zinloos?

Mijn conclusie is dat beide tegengestelde visies juist zijn. Als je alleen met je linkeroog kijkt, zie je dat wat voor je staat anders dan wanneer je het alleen met je rechteroog kijkt. Zo ook met de zin van het leven en onze keuzevrijheid. Bekijk je deze thema’s vanuit je linkerhersenhelft dat heb je geen vrijheid en heeft het leven geen zin. Bekijk je het vanuit je rechterhersenhelft, dan heb je wel degelijk keuzevrijheid en is het leven natuurlijk zinvol. We hebben dus beide visies in ons en deze beide visie strijden vaak om het podium in ons bewustzijn. Als we zin in het leven hebben, denken we dat het zin heeft. Valt het allemaal even tegen, dan denken we dat het ook allemaal geen zin heeft. Wie herkent niet dat dit soms op één dag aardig heen en weer kan slingeren in ons? Beide visies hebben overigens hun functie. Net zoals ons linker- en rechteroog ons samen diepte laten ervaren, zo zorgen onze visies van onze linker- er rechterhersenhelft er (als alles goed gaat) voor dat we ons niet verliezen in gedachten over zinloosheid, maar evenmin in gedachten over de zinvolheid. Want ook de zogenaamd positieve gedachten over de zinvolheid van het leven hebben zo hun nadelen. Denk aan al ons harde werken en aan onze overconsumptie. Dat zijn allemaal bijeffecten van ons optimistische positieve denken, immers we denken dat we door die keuzes gelukkiger worden. Onze positieve gedachten stimuleren ons tot van alles en nog wat, maar zijn indirect ook verantwoordelijk voor het grootste deel van alle stress die wij ervaren.

Zenvol

Hoe zit het dan? Eigenlijk hebben zowel de pessimisten als de optimisten met betrekking tot het hebben van keuze vrijheid gelijk. Het is maar wie er naar kijkt. Net zoals met het natuurkundig fenomeen licht. Als je het als deeltjes wilt waarnemen bestaat licht echt uit deeltjes, maar meet je het als golven, dan blijken het ook echt golven te zijn. Zo ook met keuze vrijheid. Denk je dat je die hebt, dan heb je die ook echt. Denk je die niet te hebben, dan heb je die ook werkelijk niet. Op de korte termijn heb je niet of nauwelijks invloed op je keuzes en ben je het product van je omgeving. Je lijf weet al voor jij het bedacht hebt, wat je gaat doen. Dat is het gelijk van Swaab, Lamme en de zijnen. Maar op de lange termijn kun je weldegelijk invloed uitoefenen, en met een beetje geluk (goed karma) en veel inzet zelfs meester worden over je leven en je brein. Dus: leren denken wat je wilt denken en leren voelen wat je wilt voelen. In die lange termijn ligt onze vrijheid, maar daarvoor moet je in het nu - in die ogenschijnlijk nauwelijks te beïnvloedbare actualiteit - dus je plannen maken. Hoe meer je je deze plannen inprent, hoe groter de kans dat je lichaam en geest automatisch, binnen de zeer beperkte keuzevrijheid die je in die korte termijn hebt, keuzes gaan maken richting de realisatie van je plannen. Dus door nu plannen te maken voor de toekomst, lijkt de realisatie ervan achteraf ‘als vanzelf’ te zijn gegaan. Als we ons menselijke vermogen om lang vooruit te plannen goed gebruiken, kunnen we wel degelijk grote invloed hebben op wat we doen en zo het leven vorm en zin geven. Lange termijn plannen maken, dat is wat wij mensen als enige in het dierenrijk kunnen en dat is waar we gebruik van moeten maken. Niet alleen om mensen naar de mars te kunnen lanceren, maar ook om onze gewone leven zin en inhoud te geven. In de lange en midden lange termijn ligt dus onze vrijheid. Weet heel goed waar je over tien jaar wilt staan in dit leven en grote kans dat je er ‘vanzelf’ komt. Het lichaam weet dan wat je moet doen om daar te komen. Een voorbeeld. De Japanse dirigent genaamd Yutaka Sado schreef op zijn zesde in het jaarboek van de lagere school, als antwoord op de vraag, wat is je doel? ‘Dirigent worden van het Berliner Philharmoniker’. Zesendertig jaar later, op zijn 42 debuteerde hij met succes, als dirigent voor dit wereldberoemde orkest.

Populair

Waarom verkopen Swaab en Lamme hun boeken beter dan de boeken van Bos en de zijnen? Ik denk dat dit te verklaren is uit het feit dat we in onze maatschappij, door de cultuur en reclame gestimuleerd, teveel uitgaan van een materialistisch optimisme. Met andere woorden: teveel uitgaan van de maakbaarheid op korte termijn. We geloven teveel dat als we heel erg ons best doen, we door toenemende status en vooral ook bezit het grote geluk binnen korte tijd kunnen bereiken. En dat valt natuurlijk vies tegen en frustreert hele volksstammen. Swaab en Lamme geven dan een welkom intellectueel tegenwicht. ‘Relax’, zeggen ze, want alles ligt eigenlijk al vast in de hersenen. Maak je dus geen zorgen, want je kunt er toch niets aan doen. Dat geeft de lezer dan ergens toch even een rustig en goed gevoel. Niet dat daarmee ook echt iets verandert, maar toch relativeert het wel even. Dus Swaab en Lamme zijn eigenlijk populair om dezelfde redenen dat zen en yoga populair zijn. Terwijl hun boeken een intellectuele compensatie bieden, doen yoga en zen dat op een geestelijk en lichamelijk niveau. Ze bieden een tegenwicht en helpen ons staande te houden in onze wereld met bijna een teveel aan van alles en nog wat, maar een tekort aan inzicht en balans tussen de spannende uitersten. Ik hoop dat dit artikel iets aan dat inzicht en die balans zal bijdragen, maar ik ben ervan overtuigd dat het maken van goed doordachte plannen en het beoefenen van zen, yoga en mindfulness nog meer helpt:)

ZenActueel home
ZenActueel archief

Aanbevolen links:
Zen Incompany
Zen.nl winkel

ZenActueel nieuwe artikelen

Podcasts Arthur Nieuwendijk

Projecties bij Pasen

Ontdek de kracht van acceptatie

Zen en de bubbelkamer

Door zen plan uitgevoerd

Vertrouwen ontwikkelen