Ik zeg weer u
Salomons wijsheid
Dat wil niet zeggen dat overgeleverde kennis nergens goed voor is, maar het is noodzakelijk dat we deze zelf onderzoeken, doorgronden en eigen maken. Dat is waar het om gaat. Doen we dat, dan herkennen we dat wijsheid niet hier of daar te vinden is, maar overal. Letterlijk in het hier en nu, in dit schrijven en lezen, maar ook figuurlijk, en net zo goed in het boeddhisme als in het christendom. Ook in het christendom wordt wijsheid vaak boven alles verheven. Zo herinner ik mij het verhaal uit de Bijbel over Koning Salomon die een droom had waarin God tot hem sprak en zei dat Salomon een wens mocht doen en alles wat hij maar wilde mocht vragen. Salomon dacht even na en vroeg toen alleen maar om wijsheid. God was onder de indruk van deze bescheiden wens van de jonge koning en zei dat hij hem die wijsheid zou geven, maar juist omdat hij de goede keuze had gemaakt zou hij bovendien een zeer geslaagd en rijk vorst worden. En zo gebeurde het. Het verschil tussen de twee tradities is dat wijsheid in de christelijke traditie iets lijkt dat je gegeven wordt, terwijl er in het zenboeddhisme vanuit wordt gegaan dat het iets is dat je door eigen inzet kunt ontwikkelen. Meditatie wordt daarbij gezien als de belangrijkste methode.Mijn keuze
Het verhaal van Salomon heeft als kind diepe indruk op mij gemaakt en ik ben het verhaal nooit weer vergeten. En het verschil tussen de christelijke opvatting - dat wijsheid iets is wat je door God gegeven moet zijn en de boeddhistische opvatting, dat je los van je afkomst, wijsheid kunt ontwikkelen door alles met zuivere aandacht te doen en goed naar je hart te luisteren - heeft mij rond mijn achttiende levensjaar doen besluiten geen belijdenis te doen in de Gereformeerde Kerk, maar dagelijks te gaan mediteren. Toen ik merkte dat het dagelijks mediteren mij meteen meer rust en vrede gaf, ben ik er mee doorgegaan en ontwikkelde zich al snel de behoefte om deze ervaring met zoveel mogelijk mensen te delen.‘Dag en nacht zijn dus een, net als twee zijden van een munt. Een munt kan niet bestaan uit maar een zijde.’
Het verschil
Een ander praktisch verschil is dat het christendom veel meer dualistisch is dan het oosterse boeddhisme, dat veel meer uitgaat van de eenheid van alles. Er zijn natuurlijk verschillen tussen ‘dit’ en ‘dat’ en het is heel functioneel die te herkennen en te erkennen, maar wezenlijk zijn wij dermate met alles en iedereen om ons heen verbonden, dat we feitelijk precies evenveel een met alles en iedereen zijn als dat we ervan verschillen. Dus als mens ben ik voor 50% gelijk aan alle andere mensen: ik heb dezelfde organen, adem dezelfde lucht, gedraag me voor een groot gedeelte als anderen, etc. En aan de andere kant ben ik voor 50% anders. Ik doe ook veel dingen anders dan de meeste mensen: ik spreek met een ander accent dan anderen, etc. Kortom, ik ben helemaal uniek en helemaal niet uniek. Net zoals de woorden ‘dag’ en ‘nacht’ hele praktische begrippen zijn, ook al zijn ze feitelijk niet van elkaar te scheiden, en het is niet mogelijk precies aan te geven waar het ene overgaat in het andere. Dag en nacht zijn dus één, net als twee zijden van een munt. Een munt kan niet bestaan uit maar een zijde. Wat wij dus vaak zien als twee is in werkelijkheid een met twee kanten. In een vliegtuig zie je op het vlucht-informatiescherm wel een scheidslijn tussen dag en nacht lopen, maar als we naar buiten kijken zien we dat deze grens tussen dag en nacht vooral een schemergebied is. Zo is het ook met de scheiding tussen jou en mij. Zijn wij mensen tenslotte niet vooral ons denken? En als dat zo is, waar begint dan jouw denken als lezer en waar houdt mijn denken als schrijver op? Voor mij zijn wij gewoon twee zijden van dezelfde gedachtewereld. Door deze woorden overschrijden wij de denkbeeldige scheiding tussen onszelf en de wereld om ons heen.De overeenkomst
Waar pleit dit alles voor? Paradoxaal genoeg voor het zo zorgvuldig mogelijk omgaan met woorden. Juist als we weten hoe onbegrensd de betekenis van woorden is, maakt ons dat ervan bewust dat we zelf de betekenis en duidelijkheid ervan moeten scheppen. Dus niet: omdat we nooit precies weten wat woorden betekenen kunnen we maar wat aanrommelen. Nee, want daarmee wordt de Babylonische spraakverwarring alleen maar groter. Juist omdat we nooit precies weten wat woorden betekenen, moeten we in communicatie ons uiterste best doen dit zo helder mogelijk te maken. Alleen wanneer we zo precies mogelijk zijn kan communicatie effectief zijn en bijdragen tot iets goeds in deze wereld. Dat is ook waarom de filosofie naar mijn mening zo weinig bedraagt aan het welzijn in deze wereld. Filosofen bedenken vooral nieuwe woorden met eigen betekenissen die behalve zijzelf haast niemand begrijpt. De hoeveelheid woorden onder filosofen breidt zich elke dag enorm uit en het begrip van elkaar neemt even zo snel af. En dat is ook waarom de techniek in deze wereld zo belangrijk en effectief is in het scheppen van allerlei zaken. In de techniek heeft men veel minder woorden als in de filosofie, en die woorden die ze hebben zijn goed gedefinieerd. Daarom kunnen bijna alle wiskundigen en natuurkundigen van over de hele wereld goed met elkaar praten, en filosofen eigenlijk niet of nauwelijks. Je zou met deze theorie zelfs de hoge sociale welvaart en het geluk van de mensen in de Scandinavische landen kunnen verklaren. De inwoners van de Noordelijke landen hebben veel minder woorden dan bijvoorbeeld de Engelsen, maar ze weten wel beter wat hun woorden betekenen. Hun taal mag dan misschien wat armer zijn, hun communicatie en leven des te rijker.Waarom zouden we U zeggen?
Het Diamantsutra is in de tijd waarin ze werd geschreven, zo’n 2000 jaar geleden, een revolutionaire tekst geweest waarvan de inhoud tegenwoordig onomstreden is, maar nog lang geen gemeengoed. Een van die revolutionaire gedachtes uit deze sutra is dat we de zaken in deze wereld wel een naam geven, maar dat die naam slechts een aanduiding is en beslist niet meer. En met name het feit dat dit ook geldt voor zoiets als ‘de waarheid’, maakte de tekst destijds revolutionair, en tegenwoordig met het idee nepnieuws ook weer heel actueel. Dat de waarheid niet in woorden te vangen is, is inmiddels duidelijk, maar dat wil nog niet zeggen dat we niet moeten streven naar een zo helder mogelijk gebruik van taal. Integendeel zou ik zeggen, want alleen met heldere communicatie kunnen we samen iets bouwen. Die helderheid ontstaat wanneer we naast de overeenkomsten ook de verschillen in de taal en deze wereld helder zien. Dat leidt tot weer een paradoxaal inzicht, namelijk dat hoe beter je de verschillen ziet, hoe groter je inzicht in de eenheid is. Denk weer aan de dag en de nacht, of de twee zijden van een munt. Hoe beter je de ene zijde kent, des te meer weet je van de andere zijde. Hoe meer je van de dag weet, hoe meer je van de eenheid van dag en nacht weet. En zo is het ook met mensen. Hoe meer je weet wat ons verschillend maakt, hoe meer je weet wat ons een maakt. En dat pleit ervoor om juist ook die verschillen te willen en te durven zien en te respecteren. Daarom zeg ik tegenwoordig weer vaker U tegen mensen.Duizend woorden
Omdat een plaatje meer dan duizend woorden zegt heb ik alles hierboven geprobeerd in een plaatje samen te vatten. De duidelijke cirkel links staat symbool voor helder communiceren met begrippen die je bewust gekozen hebt en waarvan je de definities helder hebt. De vagere cirkel staat voor het tegendeel, communiceren met onbewuste definities die daardoor ook onbewust snel en vaak veranderen. Door het duidelijk zien van de verschillen tussen cirkel en achtergrond, zie je ook scherper de samenhang tussen die twee. Interessant genoeg lijkt de ruimte in de vagere cirkel kleiner dan in de helder afgebeelde cirkel, en dat terwijl ze precies even groot zijn. Voor mij staat dit symbool voor het feit dat heldere communicatie leidt tot meer inzicht.
Sesshin
Tot slot wil ik hier terugkomen op de grote zenmeester Rinzai, die alle autoriteit tartte maar ook zeer hechtte aan de orde en regels in het zenklooster. Ook dat lijkt weer met elkaar in tegenspraak. De ervaring leert echter dat juist doordat iedereen zich houdt aan de vele strakke regels en rituelen, waarbij iedereen van iedereen precies weet wat hij of zij kan verwachten, de verbondenheid en eenheid op ongekende wijze tot hun recht komen. Juist door de regels en het ritueel en door een hele week nagenoeg niet spreken, leren de deelnemers elkaar kennen als nooit tevoren. Door de strakheid van de regels en rituelen voel je de eenheid en daardoor een rust en verbondenheid die door woorden niet of nauwelijks kan worden geëvenaard. Dit is geen pleidooi om altijd alles maar strak te regelen, maar wel een pleidooi voor het zo bewust mogelijk gebruik van woorden.Woorden
Woorden betekenen alles maar zeggen doen ze niks Wij zijn het die ze doen leven en hun echt betekenis kunnen geven Hun grenzen zijn vaag en vaak oneindig Zonder tegen te stribbelen willen ze wel alle kanten op Plannen kunnen we ermee smeden En oorlogen worden in hun naam gestreden Ook vrede is maar een woord dat duidt op een soort akkoord Een verbond van mensen die elkaar verstaan omdat ze luisterend naar de betekenis in het leven staan.ZenActueel home
ZenActueel archief
Aanbevolen links:
Zen Incompany
Zen.nl winkel
ZenActueel nieuwe artikelen
Zen en de bubbelkamer
Door zen plan uitgevoerd
Vertrouwen ontwikkelen
Bevrijd van hoop?
Zenvol Pasen
Rients in gesprek met Foppe de Haan