Zen en een doodswens

Tara Kirchner, Zen.nl Apeldoorn en Zutphen. Het is een herfstdag, de bladeren vallen en het weer is veranderd van warm en zacht naar vochtig met een frisse, soms gure wind. Tijdens de ochtendwandeling met de hond realiseer ik me dat de herfst met al haar kleurenpracht iets met ons doet, en niet altijd in positieve zin. Het geeft bijvoorbeeld een terugtrekkende beweging, neerwaartse gedachten en opkomende sombere gevoelens. Via deze grijze kant van de ‘herfst’ in ons, met steeds donker wordende dagen, kom ik op mijn onderwerp ‘zen en een doodswens’. Het vaak verborgen leed van een doodswens zorgt ervoor dat ik er graag een lichtje op zet. De doodswens komt namelijk veel meer voor dan we denken, in alle leeftijden bestaat een veelal onderdrukt verlangen naar de dood. Mijn intentie is om dit thema uit de taboesfeer te halen en er op ‘zenvolle’ manier mee om te gaan.

‘De herfstwind dringt door merg en been’ Matsuo Basho, beroemde Japanse haiku dichter.

Vaak worden we in de zen aangespoord om alles ‘los’ te laten. Maar veel liever willen we vasthouden en niet vallen. De herfst laat ons zien dat vallen onvermijdelijk is én wonderschoon kan zijn.

Doodswens

Eerst over het begrip doodswens. Een wens oftewel begeerte is het verlangen naar een bepaalde situatie of het verlangen om iets te hebben. Daarover is in het boeddhisme veel geschreven. Volgens de vier edele waarheden van de Boeddha is begeerte de oorzaak van het lijden. Begeerte, veroorzaakt door onwetendheid of onbegrip, is er in drie soorten:

1. zintuiglijke begeerte,
2. begeerte naar een ander (alternatief) bestaan en
3. begeerte naar niet bestaan. Onder dat laatste valt het willen sterven.

Bij een doodswens is er een verlangen om uit dit leven te stappen. Dit verlangen kan incidenteel, steeds terugkerend of structureel zijn. ‘De dood kent vele gezichten’, zowel iets onherroepelijks en vernietigends als iets vernieuwends en mysterieus wat nauwelijks te bevatten is. Met een open geest ten opzichte van de doodswens kan ik oude denkbeelden loslaten en terechtkomen in een niet-weten om vervolgens nieuwe inzichten te verkrijgen. Zoals: Het verlangen naar de dood lijkt soms een band te scheppen met de dood. ‘Deze intieme band met de dood geeft een ervaring van zinloos- en doelloosheid in het leven’, vertelt een vriend me als ik dit onderwerp bespreek. Anders gezegd: je bent je niet bewust van de zin/doel van je leven. In deze hoedanigheid ben je meer gericht op de dood en lijkt het handig om je juist niet met het leven bezig te houden. Hier dieper op ingaand komt de vraag boven: ‘Wat wens je dood?’ Bijvoorbeeld pijn, pesten, gedoe, donker, lawaai, spanning, rotzooi, nare omstandigheden, gekunsteldheid, oneerlijkheid, angst, boosheid, jaloezie enz. Deze wens kan vanuit een ander perspectief ook gezien worden als bijvoorbeeld verlichting van lijden, verlangen naar het licht, eenheid, echtheid, angstvrij zijn, intimiteit, in contact zijn met… compassie.

Dieper ingaand op het verband tussen intimiteit en een doodswens, zit ik te mediteren tijdens de zomersesshin 2016, die gaat over intimiteit. Ik realiseer me dat het ontbreken van intimiteit een grote rol speelt in angst voor afgescheidenheid, onwaardigheid, eenzaam voelen, vervreemding: een gevoel van anders/eenling zijn doordat het je uit je basis haalt. De basis van de verbinding met het huidige moment met jezelf, de ander en de omgeving als eenheid. Mijn eigen doodswens komt naar boven vanuit de tijd dat ik op mijn 13de een zwakke poging tot zelfdoding heb gedaan. Met nieuwsgierigheid ga ik op onderzoek. De rode draad in mijn leven is dat ik steeds iets heb willen goedmaken, ook waar ik niets aan kon doen, waar niet eens iets goed te maken viel. Ik voelde me erg ongelukkig, waardeloos, eenzaam en onveilig en wenste dat ik dood was; dan was ik er van af en anderen van mij.

Veel lettend op de details van wat misgaat of kan gaan, is de vraag of ik nog steeds aan het goedmaken ben. Als ik van Rients het advies krijg om naar het grote geheel te kijken, ‘zweef ik’ later tijdens een meditatie ‘als een vogel in de lucht’. Dit luchtledige gevoel bevalt me wel en herken ik van vroeger. Echter indertijd verloor ik mezelf in fantasieën en leefde ik in een droomwereld wachtend op betere tijden. Als ik… dit had, zo was, zo eruit zag dan zou ik wel gelukkig zijn. Maar die tijd is voorbij, nu anders dan een helikopter ‘vlucht’ maak ik een helikopter view. Dat wil zeggen bewust kijkend naar wat er te zien is als geheel. Dan komt het inzicht: ‘Het grote geheel klopt, er hoeft niets kloppend of goed gemaakt te worden. Alles gaat precies zoals het gaat en mensen doen precies zoals mensen doen.’ Het verlangen naar afwezigheid van gedoe, naar anders en minder dit en/of meer dat is compleet verdwenen. Hiermee lost ook de doodswens op. Hoe is het mogelijk?

Als er onzekerheid en angst opkomen, dan ben ik me daar dankzij mijn dagelijkse zenbeoefening veel sneller van bewust. Door op het leven te vertrouwen kan ik het ‘continu op mijn hoede zijn’ loslaten en deze bewustzijnsverruiming en angstbevrijding geven rust, ruimte en energie.