Geen idee
Jamila Rapon, Zen.nl Rotterdam
Een van mijn vakantieboeken was het debuut van Jan Warndorff
Geen idee. De schrijver doet een poging om de vraag wat ‘het leven’ is te beantwoorden. Dit doet hij in negen hoofdstukken. Tussen de hoofdstukken door weeft hij intermezzo’s die de filosofische hoofdstukken toelichten met praktische voorbeelden.
Jan Warndorff begint met zijn eigen levensverhaal; hij is geboren en getogen in Afrika, zijn ouders waren tropenartsen die in het oosten, westen en zuiden van Afrika gewerkt en gewoond hebben. Zelf heeft hij ook in de Verenigde Staten, Engeland en Brazilië gewoond. Hij studeerde in Nederland aan de Universiteit voor Humanistiek.
In zijn onderzoek stelt de auteur de volgende vragen:
Wat hebben alle mensen, waar ook ter wereld, met elkaar gemeen?
Wat is werkelijkheid voor alle mensen overal ter wereld?
Wat is van waarde voor alle mensen overal ter wereld?
Het onderzoek naar antwoorden hierop begint bij de Spaanse wijsgeer José Ortega y Gasset (1883-1955) en wat Warndorff noemt de ‘filosofie van het boerenverstand’ (of beter:
common sense). Warndorff put veel inspiratie uit het werk van Ortega, omdat dat zich kenmerkt door heldere, down-to-earth formuleringen. Zijn filosofie van het boerenverstand is dan ook een steeds terugkerend thema. Andere inspiratiebronnen zijn het boeddhisme en het taoïsme. Hieronder volgen een aantal interessante opmerkingen en vragen uit enkele paragrafen van het boek.
Biologie versus biografie
Natuurlijk bestaat er een definitie van leven, maar die heeft vooral betrekking op de biologie: een toestand van organische wezens voordat zij dood zijn. Het leven dat Warndorff wil onderzoeken heeft meer te maken met het leven als biografisch fenomeen: het persoonlijke leven zoals wij dat dagelijks beleven. Ook wel levenskunst.
Ortega zegt hierover: ‘Wat is dan leven? Zoekt u niet te ver, tracht u niet aangeleerde wijsheden voor de geest te halen. Fundamentele waarheden moeten altijd voor de hand liggen, omdat ze zo alleen fundamenteel zijn. Leven is wat we zijn en wat we doen: het is dus van alle dingen dat wat ieder mens voor zich het meest nabij is.’
Denken als geweld
Kun je een algemeen geldige uitspraak doen over het leven van alle mensen, ook al ken jij hen niet? Is dat niet impliciet gewelddadig?
Erkenning van onwetendheid
Op de vraag: wat is leven? antwoordt Warndorff: ‘Geen idee!’ Hiermee erkent hij nadrukkelijk zijn, en onze, onwetendheid. Hij wil met dit antwoord niet op zoek gaan naar een verklaring, maar hij wil het mysterie omarmen.
Vrijheid en verantwoordelijkheid
Wij mensen hebben de radicale vrijheid om op elk moment het stuur om te gooien en een andere beslissing te nemen. Dit creëert een (schrikbarend) grote ruimte. Als je op ieder moment vrij bent om te kiezen wat je zult zeggen, denken of doen, wat doe je dan? Die absolute vrijheid kunnen we daarom ook ervaren als last; de verantwoordelijkheid het leven zo goed mogelijk te leven kan zwaar op ons drukken. Zo goed mogelijk, maar volgens wie of wat dan?
Ook woorden zijn daden
Taal is ook handelen. Hoewel wij met alles wat we over het leven zeggen, denken en schrijven dit leven zelf op geen enkele wijze kunnen benaderen, geven we er metterdaad wel vorm en inhoud aan. Taal voegt veel toe aan de realiteit, zonder die echt te raken.
Stel dat ik zeg: zie het wit van deze pagina! Dan zie jij nu vooral deze zwart gedrukte figuurtjes en lijntjes. Om het witte vlak als wit te zien, moet je ophouden met lezen. Op dezelfde manier leidt het gesproken woord steeds de aandacht af van wat onuitgesproken gebeurt; om er trouw aan te blijven, kunnen we dus eigenlijk niet anders dan zwijgen.
Zwijgen
Diverse filosofen, in Oost en West, stellen ‘waarover niet kan worden gesproken, daarover moet men zwijgen’ (Wittgenstein). Lao-tse formuleert dat zo:
Het tao dat geuit kan worden,
is niet het eeuwige Tao.
De naam die genoemd kan worden,
is niet de eeuwige Naam.
Zonder naam is het de oorsprong van hemel en aarde,
met een naam is het de moeder van alle dingen.
Het boek is het lezen zeker waard. Dankzij de aantrekkelijke schrijfstijl, leest het alsof je in gesprek bent met iemand die vol enthousiasme zijn weg/ideeën/vragen/opvattingen uit de doeken doet om een antwoord te vinden op de vraag: wat is leven?
Warndorff realiseert zich dat iets wat onbeschrijfbaar is en wat hij toch probeert te beschrijven, de werkelijkheid voorbij schiet. Zijn uiteindelijke antwoord ligt dan ook voor de hand: geen idee. Nu ik het boek uit heb, vind ik het niet zo interessant (meer) om ‘het leven’ te definiëren. Ik leef het. Wat voor mij belangrijker is, is
hoe ik dit leven leef. Die vraag brengt mij steeds weer naar mijn meditatiekussen.
Projecties bij Pasen
Ontdek de kracht van acceptatie
Zen en de bubbelkamer
Door zen plan uitgevoerd
Vertrouwen ontwikkelen
Bevrijd van hoop?