Ik schaam mij diep

De Vietnam-zenreis begon zo mooi met een bezoek aan het prachtige Hanoi. Tijdens het verblijf in het klooster, diep in de bergen, sloeg de crisis toe. In dit derde en laatste deel van het reisverslag een terugblik, maar vooral een reflectie op deze wondere ervaringen.

Rients Ritskes, Zen.nl Nederland

Een crisis hoort wel bij een retraite; je komt jezelf tegen, verlegt je grenzen, en dat is niet op elk moment alleen maar leuk. Vaak doet het pijn, soms zelfs veel pijn. Toch schaam ik mij voor de oorzaak van de crisis die ik in deel twee van ons reisverslag heb beschreven. Zijn we masochisten dat we de pijn opzoeken? Nee, vergelijk ons liever met de wandelaars van de Nijmeegse Vierdaagse. Bij deze sportieve uitdaging lopen mensen veel blaren op, maar het saamhorigheidsgevoel, de buitenlucht en het vooruitzicht van de finish en het voldane gevoel achteraf maken het allemaal meer dan de moeite waard. Belangrijk in dit geheel is het gevoel dat je zelf baas bent over dat verleggen van je grenzen.
         Je hebt goede en veilige kaders nodig om de uitdaging met jezelf aan te gaan. Deze werden de vrouwelijke deelnemers in onze groep niet of onvoldoende geboden in ‘ons’ Vietnamese zenklooster. De kakkerlakken, ratten en ander ongedierte, gecombineerd met het dicht op elkaar gepakt verblijven op een donkere bedompte slaapzaal maakten voor een aantal deelnemers de uitdaging onacceptabel. De onhygiënische, verwaarloosde gaten in de grond, die voor toiletten moesten doorgaan, vergrootten die uitdaging verder. Dat sommige deelnemers zich – zeker onder de gegeven omstandigheden – niet aan de afgesproken spelregel van het zwijgen konden houden, maakte de ellende voor een enkeling begrijpelijk te groot. In de beleving van iedereen werd het nog erger toen we er tegen het einde van ons verblijf, achter kwamen dat de mannen er veel beter bij lagen. Die waren hoger in het tempelcomplex gehuisvest, op vierpersoonskamertjes. Door de ligging, direct aan de balustrade en hoger op de berg, leken ze minder last te hebben van ongedierte en bovendien waren de toiletten daar allemaal uitgevoerd in moderne westerse stijl en redelijk schoon. Waar ik me diep voor schaam, is dat deze verdeling tussen de slaapgelegenheid voor mannen en vrouwen niet toevallig is. Vrouwen tellen in de Aziatische zentraditie nog nauwelijks mee.

Onbegrijpelijk
Het is moeilijk te achterhalen waarom dit zo gegaan is, want in het gedeelte waar de vrouwen sliepen, stonden een aantal slaapzalen gewoon leeg. De verdeling van de groep over de beschikbare slaapzalen zou ongetwijfeld meer rust en ruimte hebben gegeven. Mijn grote vraag is: hoe kan het dat in deze tijd, vrouwen in de Aziatische zentraditie nog steeds zo worden achtergesteld bij de mannen? Dat dit vroeger zo was, kan de tijd worden verweten, maar dat het anno 2017 nog zo is, komt mij als onbegrijpelijk voor. Ze hebben in het klooster ook internet, en de zenmeester heeft, voordat hij in het klooster zijn intrek nam, een lange en succesvolle carrière in de maatschappij doorlopen. Ze kunnen het beter weten en zouden het beter moeten doen.
         Overigens was het achterstellen van vrouwen niet de enige ‘discriminatie’ die opviel. In het oog sprong ook het verschil in de staat van onderhoud van de gastenverblijven enerzijds en de investeringen in uiterlijk vertoon anderzijds. Het klooster is, met zijn zeventien hectare grond en vele gebouwen, al zeer indrukwekkend in opzet en omvang en heeft metershoge Boeddhabeelden, tonnen wegende bellen en een drum van eveneens ongekende doorsnede. Een van de Boeddhabeelden van zo’n twee tot drie meter hoog is gemaakt uit een reusachtig kostbaar rotsblok van jade. En wie nu denkt dat de gastenverblijven en toiletten van de vrouwenafdeling wel een opknapbeurt zullen krijgen, heeft het mis. De zenmeester laat vol trots zien dat ze begonnen zijn met de bouw van een nieuw en groter Boeddhabeeld, dat vijftig meter hoog moet worden. Ze zullen de komende vijf jaar met de bouw bezig zijn.

Bescheiden trots
Er is dus weinig reden om het verblijf in een zenklooster in Vietnam te romantiseren, alhoewel de foto’s sprookjesachtig mooi zijn en ook het kilometers verre uitzicht over het mystieke berglandschap onovertroffen is. Vroeg in de ochtend en bij zonsondergang waan je je soms echt in het mooist denkbare filmdecor van de eeuwenoude zentraditie. Toch moet je weten wat je doet wanneer je hier voor kortere of langere tijd je intrede doet, zeker als vrouw. Ik kan het in ieder geval niet iedereen op voorhand aanraden.
         Ook inhoudelijk hoef je van de zenmeester nauwelijks grote inzichten te verwachten. Denk verder vooral even goed na voor je hem een vraag stelt, want het antwoord duurt al snel twintig minuten, en dat wordt vervolgens in dertig seconden door de tolk samengevat.

Met bescheiden trots durf ik te stellen dat het contrast met onze sesshins, zoals er momenteel weer een loopt onder leiding van Daido, haast niet groter kan zijn. We verblijven in een heerlijk rustig, in de natuur gelegen hotel. De hygiëne is er top en we slapen in een- of tweepersoonskamers. De leraar behandelt op interactieve wijze, persoonlijk relevante thema’s die van te voren worden aangekondigd. De organisatie en het programma zijn helder en deelnemers kunnen kiezen uit een sesshin geleid door een man of door een vrouw. Lochem biedt geen berglandschap; evenmin zijn er metershoge Boeddha’s, er is slechts een kleine, maar mooie zentuin. Wel scheppen we een betrouwbaar kader voor iedereen die een beetje ervaring heeft, om de uitdaging met zichzelf aan te gaan, grenzen te verleggen en voldaan en met meer inzicht thuis te komen.

Mislukking?
Is ons kloosterverblijf in Vietnam een mislukking te noemen? Nee, gelukkig niet. Nadat een van de deelneemsters onder protest het klooster verliet, spande iedereen zich nog meer in om er het beste van te maken. De aandacht ging meer naar de oefening, er werd minder onnodig gepraat, sommige vrouwen bezetten zonder te vragen een andere slaapzaal en het einde van ons vierdaags verblijf was in zicht. In de bus op weg naar het onovertroffen natuurgebied Ba Be, vertelden de deelnemers wat ze hadden geleerd van het kloosterverblijf – de oogst van leerpunten was enorm. Hoewel de organisatie en de omstandigheden in het klooster echt slecht waren, was iedereen ook onder de indruk van de vriendelijkheid en positieve uitstraling van alle nonnen en monniken. Door de crisis en de manier waarop er mee om is gegaan, ontstond er een saamhorigheid die diepe indruk heeft gemaakt. We werden uitbundig uitgezwaaid en van harte uitgenodigd snel terug te komen, en dan voor langere tijd, en de nonnen en monniken ontroerden ons met hun afscheidscadeau, namelijk overheerlijke sandwiches met verse tomaten en sla. Deze smaakten na vier dagen tofusoep, met rijst en groente echt fantastisch.

Thomas verlicht
Op de tweede dag van het kloosterverblijf bereikt de crisis ook voor Thomas (zenstudent Zen.nl Nijmegen) zijn hoogtepunt. De kist met het uiterst dunne matrasje om op te slapen, met vier man in een klein hokje, om drie uur opstaan, uren onafgebroken mediteren, warm en vochtig weer en een zenmeester die veel woorden gebruikt, maar niks lijkt te zeggen.
         ‘Ik heb op dat moment behoorlijk medelijden met mijzelf en zit er helemaal doorheen. Dan hoor ik dat de vrouwen met hun allen op één slaapzaal liggen en twee de hele tijd snurken en anderen in alle pauzes liggen te kletsen. Sommigen doen daardoor nauwelijks een oog dicht. Terwijl op ons slaapzaaltje niemand snurkt en overdag niemand kletst en er ook in menig pauze lekker even een uiltje wordt geknapt. Het bewustzijn dat het zo makkelijk nog zo veel beroerder kan, geeft me dan meteen een gevoel van enorme dankbaarheid. Het is een bijzondere ervaring. Het ene moment echt ongelukkig omdat je zo weinig hebt en dan ineens, door te horen over mensen met wie je te doen hebt, die het nog minder hebben, ben je voor dat weinige dat je hebt, ineens intens dankbaar. Ik denk dat deze ervaring me in het algemeen meer dankbaar zal stemmen en dat voelt heel goed. Doordat het in het klooster aan alles ontbreekt, wordt het kleinste ineens bijzonder. Ja, dankbaarheid is het grote leerpunt voor mij. Tijdens het mediteren was het vaak echt zwoegen. Je hebt dan niets, behalve rugpijn. En dan is een briesje of het onverwachte geluid van het windorgel ineens goud waard. Het maakt me intens dankbaar.’
         ‘Een ander leerpunt is dat ik mijn eigen innerlijke criticus ben tegengekomen. Ik heb ontdekt dat deze me te vaak tegenhoudt in het doen van de dingen die ik wil doen. Het gevolg is dat ik me vaak inhoud en minder spontaan handel dan goed zou zijn en ook onnodig onaardig ben voor mezelf. Door me van deze criticus in mijzelf beter bewust te zijn, is zijn invloed al minder. Ik hoop dat ik hierin nog een paar stappen zal zetten. Verlichting is voor mij hoe bewust je met jezelf omgaat.Verlicht ben ik misschien nog niet, maar ik heb in een paar dagen wel een paar meters gemaakt en dat voelt goed.’

Koorts
Renée de Krater (van Zen.nl Haarlem ) ging mee voor het avontuur, en dat heeft ze meegemaakt, ook al ging alles anders dan verwacht. ‘De eerste dagen in Hanoi waren geweldig en pasten in mijn beeld van het avontuur waar ik naar op zoek was. Die eerste indruk was overweldigend, maar in het klooster was het wel iets te veel van het goede. Ik sliep de eerste nacht heel slecht of niet, en kreeg meteen last van behoorlijke verhoging; dat koortsige gevoel is niet meer overgegaan. In Nederland heb ik een tijdje geleden ook een sesshin gedaan en dat ging allemaal prima, maar dit leek toch echt te veel. Ik heb misschien ook wel wat te vaak gekletst naar de zin van de anderen. Voor mij is dat wel een overlevingstactiek geweest. Ik heb helaas lang niet alle meditaties mee kunnen doen. Toch was het een overweldigende ervaring die ik niet graag had willen missen. Ik heb veel geleerd, onder andere dat ik wel wat eerder hulp mag vragen. Ik ben dialyseverpleegkundige en help de hele dag mensen, maar zelf blijk ik nogal wat moeite te hebben met hulp te vragen. Voor mij is dit een belangrijk inzicht dat ik in mijn dagelijks leven goed zal kunnen gebruiken. Voor grote prestaties heb je elkaar nodig en daarbij moet je elkaar helpen en dus ook om hulp durven vragen. Alleen dankzij de groep heb ik het toch drie nachten en vier dagen in het klooster uitgehouden. Ik kijk nu uit een heerlijke Zen.nl sesshin in Nederland, maar ook die kun je niet alleen.’

Kippenvel
Hoogleraar Gerard van Ootmersen had zeven jaar geleden al met pensioen kunnen gaan, maar is nog minstens even actief als altijd. Hij is student bij Zen.nl Hilversum en doet aan zen om meer tot zichzelf te komen en hoopte dat deze reis daaraan zou bijdragen. Door zijn drukke agenda en moeite met nee zeggen moet hij uitkijken zichzelf niet voorbij te lopen. Ook de nieuwsgierigheid naar het land Vietnam was een reden mee te gaan met deze reis. Net als de anderen van zijn generatie maakte hij de laatste grote oorlog in Vietnam heel bewust mee, die oorlog die overheerste de media in de zeventigerjaren.
         ‘Ik ben helemaal aan mijn trekken gekomen. Het klooster was een overweldigende ervaring. Het mediteren is mij goed afgegaan.’
         – Ik zag je in de volle lotushouding mediteren. Heb je dat de hele tijd volgehouden?
         ‘Ja, ik ben redelijk lenig en zit normaal in de volle lotushouding. Het is mij inderdaad gelukt om een paar perioden van anderhalf uur niet van been te wisselen. Soms lukte het ook niet. Wat een blijvende indruk heeft gemaakt, is de houdingcorrectie door de monnik. Hoe subtiel de correctie ook was, die heeft een onuitwisbare indruk gemaakt en mijn meditatie veranderd. Het is echt een spirituele ontdekkingsreis geworden. Het is voor mijn gevoel decennia geleden dat ik me zo dankbaar heb gevoeld als sommige momenten in het klooster. Ik voelde soms kippenvel van dankbaarheid; dat was heel bijzonder. Dankbaarheid voor het leven, dankbaarheid mee te mogen op deze reis, dankbaarheid voor deze bijzondere groep mensen. De gesprekken die je op deze reis hebt zijn zo eerlijk en open, echt uniek. En ook de wijze waar we met ons allen omgegaan zijn met de crisis tijdens het kloosterverblijf maakt duidelijk dat we een heel goede groep zijn geworden. De laatste paar dagen in het oerwoud waren als slagroom op de taart. Tijdens het bezoek aan de immense grot voelde ik het weer: kippenvel van ontroering en dankbaarheid.’

Wintersesshin 2018 over spontaniteit in het keuzeproces
De komende Zen.nl sesshin is van 21 t/m 27 januari onder leiding van Rients Ritskes. Het thema van deze sesshin is ‘Spontaniteit in het keuzeproces’ en de citaten komen voornamelijk uit het boek De Weg van Michael Puett en Christine Gross-Loh.

Klik hier voor deel twee of deel een over de Vietnam-zenreis.