ZenActueel:
Iedere dag inspiratie voor een zenvol leven
Reis naar het bewustzijn
Carla van Tienen,
Zen.nl Rotterdam
Boekrecensie van: Reis naar de basis van het Bewustzijn door Piet de Korte.
Het boek heeft een kleurrijk uiterlijk, er staan veel foto’s en (zelfgetekende) figuren in en nodigt uit tot lezen. Tevens heeft het ook een grote informatiedichtheid en voert van wetenschappelijk filosofische onderwerpen, persoonlijke duidingen van dromen naar de technische details over geleiding van elektrische signalen langs zenuwbanen. Ik vond ik het een uitdaging en een plezier om het boek te lezen.
Om te beginnen vind ik
Reis naar de basis van het Bewustzijn een moedig boek. Piet de Korte, die enkele decennia geleden een paar jaar onder leiding van
Rients mediteerde, schrijft openhartig over zijn leven als wetenschapper met periodes van depressies en zijn daaruit voortgekomen zoektochten langs verschillende spirituele stromingen. Voor mijzelf voelde het bespreken van mijn depressies met collega’s echt als een coming-out, overigens net als het delen van mijn interesse in zen. Hij durft zijn eigen ervaringen te koppelen aan wetenschappelijke inzichten en wil laten zien dat wetenschap en spiritualiteit wellicht goede partners zijn in plaats van gedoodverfde vijanden.
De overzichten die De Korte geeft in de eerste delen van het boek, vind ik ronduit fascinerend. Hij beschrijft de evolutie van het leven, de biologie van de hersenen en daarna de filosofie over het bewustzijn. Een onderwerp hieruit is het reductionisme, het opdelen van complexe vraagstukken in kleinere onderdelen, de meest gebruikte wetenschappelijke methode welke enorm heeft geholpen in het vergaren van kennis. Maar deze methode heeft ook beperkingen. Emergentie (de eigenschappen die uit een systeem naar boven komen) en systeemdenken zijn nieuwere methodes die spannend op zichzelf zijn en ook al tot grote wetenschappelijke doorbraken hebben geleid in de laatste vijftig jaar. Deze methoden zijn echter veel minder bekend en daardoor wellicht ook minder bemind in de wetenschap.
Er staan in het boek uitsluitend foto’s van witte mannen (en meestal ook 50plussers), maar gelukkig wordt Lynn Margulis wel genoemd. Zij staat voor mij symbool voor iets waar De Korte ook een lans voor breekt in zijn boek: het altijd zelf blijven onderzoeken en niks voor waar aannemen. Margulis gebruikte het systeemdenken en de emergentie en heeft hiermee in de jaren ‘70 ontdekt dat onze eukaryote cellen (cellen met een celkern; basismateriaal van dier, plant en mens) zijn ontstaan uit het samengaan van bacteriën. Deze nieuwe theorie betekende ook dat het Darwinistische survival of the fittest niet altijd opging in de evolutie – het samengaan en samenwerken van verschillende soorten bleek ook een belangrijke rol te spelen in het ontstaan van nieuwe soorten. Hiermee werd de evolutionaire
tree of life minder een boom, maar veel meer een netwerk. Dit idee werd verguisd en pas veel later is vast komen te staan dat zij gelijk heeft en is haar theorie gemeengoed geworden.
Relatie wetenschap en spiritualiteit
In latere hoofdstukken wordt verder ingegaan op de kennismaking van De Korte met spirituele paden en zijn persoonlijke ontwikkeling hierin. Hij vertelt openhartig verhalen uit zijn jeugd, dromen en duidingen hiervan en ervaringen met onder andere zen, chi en kundalini. Hierna volgt het concluderende hoofdstuk ‘Bruggen tussen spiritualiteit en wetenschap’. Dit hoofdstuk combineert veel theorieën die eerder voorbij zijn gekomen en laat ook mogelijke nieuwe invalshoeken zien. Bewezen wetenschappelijke feiten komen samen voorbij met nieuwe hypotheses. Ik vind het hierdoor pittige materie en niet altijd makkelijk om de schrijver te blijven volgen. Omdat er veel te doen is de laatste tijd over de betrouwbaarheid van het onderzoek naar de effecten van meditatie en mindfullness, besluit ik een wetenschappelijk overzichtsartikel te lezen waar aan gerefereerd wordt. Dit eerste artikel (Standardised Mindfulness-Based Interventions in Healthcare: An Overview of Systematic Reviews and Meta-Analyses of RCTs) wat ik nazoek blijkt te zijn teruggetrokken door het tijdschrift vanwege belangenverstrengeling van de auteurs. Als ik de laatste auteur email, verwijst ze naar een korte blog, maar daar wordt het niet veel duidelijker van. Wat jammer! *
Ik ben blij dat ik
Reis naar de basis van het Bewustzijn heb gelezen tijdens mijn eigen zoektocht naar hoe ik mijn liefde voor de wetenschap kan combineren met mijn liefde voor spiritualiteit. Piet de Korte beschrijft in dit boek de overlap tussen deze twee, maar schrijft zelf ook in de epiloog dat de wetenschap alléén zeker geen oplossing kan bieden voor huidige crises zoals bijvoorbeeld de klimaatverandering. ‘Knowledge is a sphere, when it grows so grows the unknown.’ Ik weet niet meer wie het gezegd heeft, maar het lijkt me van toepassing op zowel de wetenschap als spiritualiteit. Het weten en niet-weten gaan samen en leiden tot een grote mate van inspiratie en verwondering.
*Voor een heldere uiteenzetting van de effecten van meditatie en de overeenkomsten met onderzoek uit de evolutionaire psychologie, zou ik Robert Wright’s
Waarom boeddhisme werkt, echt aanraden. Dat boek beperkt zich tot overeenkomsten in wetenschap en meditatie (en heeft dus een veel kleinere scoop dan
Reis naar de basis van het Bewustzijn), maar is heel goed toegankelijk en als je wilt kun je het ook in cursusvorm online volgen bij Coursera.
Podcasts Arthur Nieuwendijk
Projecties bij Pasen
Ontdek de kracht van acceptatie
Zen en de bubbelkamer
Door zen plan uitgevoerd
Vertrouwen ontwikkelen