ZenActueel:
Iedere dag inspiratie voor een zenvol leven
Zen zin, Zen onzin: een bron van inspiratie
Roel Mulkens,
Zen.nl Delft
Tijdens mijn bezoeken aan diverse zendo’s zag ik dat het boekje Zen-zin Zen-onzin van Paul Reps (eerste uitgave 1968) door menig zenleraar als inspiratiebron wordt gebruikt. De Nederlandse vertaling ervan heb al sinds begin jaren 90 in mijn bezit en is ook voor mij een terugkerende bron van inspiratie. Op een van de afgelopen zenlerarenopleidingsdagen zag ik op de boekentafel ook de oorspronkelijke Engelse uitgave
'Zen Flesh Zen Bones'. Die heb ik meteen aangeschaft.
Waarom is dit handzame boekje zo inspirerend?
Het boekje is mooi klein en laat zich makkelijk in de zak glijden. Zo ging het al mee naar de zendo, het bos, werk, de sauna en op vakantie. De inspiratie krijg ik uit alle delen van het boek. Het bevat een inleiding van Prof. Dr. F. Vos, een voorwoord van de schrijver en vier boeken: 101 Zenverhalen, De Poortloze Poort (48 Koans), Tien plaatjes van de os en een pre-zen tekst: Zoeken naar het Middelpunt.
Begin jaren 80 ben ik in Leiden Japanse Taal en Cultuur gaan studeren vanwege mijn interesse in het zenboeddhisme. De eerste, vooral de Japanse geschiedenis en cultuur betreffende colleges werden gegeven door Professor Vos, de schrijver van het voorwoord. Een statige, aimabele man met een grote witte snor, een twinkel in zijn ogen en een goed gevoel voor humor. Hij bracht me met zijn mooie verhalen nog meer liefde voor Japan bij. Vaak zat er in zijn verhalen een vleug Zen, net zoals Japan en zijn cultuur doordrenkt zijn met Zen. Altijd bedoeld om mij en mijn medestudenten te stimuleren, ons aan het denken te zetten of om ons op het verkeerde been te zetten. Zijn inleiding beschrijft heel compact en duidelijk waar het gaat in Zen over gaat: niet over woorden maar over de ervaring.
101 Zen verhalen
De 101 Zenverhalen komen uit de Shaseki-shu (Zand en Steen Verzameling) opgetekend door de Japanse Zenmonnik Muju (De Verblijfloze, laat 13de eeuw). Het is een verzameling anekdotes van en over zenleraren en hun leerlingen en hun zen-inzichten, of het gebrek daaraan. Elk verhaal is te vertalen naar de huidige tijd en ervaringen van de lezer. Het biedt veel stof tot nadenken, vergelijkbaar met koans. Tijdens de zenlessen worden deze verhalen regelmatig meegegeven als huiswerk.
De Poortloze Poort (Mumonkan)
De Mu Mon Kan is een koanverzameling, bijeengebracht en kort becommentarieerd door zenmeester Ekai, bijgenaamd Mumon (vroeg 13de eeuw). Een
koan is een rationeel onoplosbaar raadsel dat, vooral in de Rinzai zentraditie, tot doel heeft de zenstudent zich de hersens te laten breken en zo verlichting te bereiken. De koans werden en worden door zenleraren voorzien van commentaren om het doorzien van de koan door de zenstudent duidelijker te maken. Echter, omdat het steeds weer slechts een vingerwijzing is, inspireren de commentaren wel, maar helpen meestal niet. Het antwoord op de koan kan, afhankelijk van de situatie en de leraar, zowel een verbaal antwoord als een actie of zelfs schijnbaar geen actie zijn. Het antwoord van zenmeester Joshu in de eerste koan is MU. Mu is mogelijk het meest voortkomende woord in zenteksten en kan vertaald worden als niet, geen, nee, het negatieve, de negatie. Vrijer vertaald betekent het ook onzin of nonsens. Maar wat bedoelde de zenmeester met dit antwoord? Dat is de koan en ga daar maar eens mee zitten. Dit boek in een boekje geeft de 48 meest gebruikte koans zonder teveel ballast.
Tien Ossen
De tien tekeningen over de ossenherder vertellen het verhaal van de zoektocht van de mens naar zijn ware aard, ook wel Boeddha-natuur genoemd. Hoewel vaak beschreven als opeenvolgende stappen in de verwezenlijking van die ware aard, lees ik de plaatjes met de bij behorende gedichten en commentaar meer als de diverse stadia van ontwikkeling waarin de zenstudent zich kan bevinden. Mijn favoriete plaatje is de laatste “Met open handen naar de markt”. Voor mij heeft het twee betekenissen. Als eerste de terugkeer van de zenmonnik in de maatschappij, naar het gewone, normale leven, om zijn medemensen te helpen. In de tweede betekenis is het de zenmeester die de gewone man op het spoor zet van de os. Als leken-zenstudent, als ziopper, werkend midden in de maatschappij voel ik me de ene keer leermeester en de volgende keer de zoekende student van het eerste plaatje. Ik ben, en mijns inziens wij allen, zijn nooit klaar met leren en ervaren. Het leert mij nederigheid, verwondering en de wijsheid dat ik nog steeds niets weet: de reden om de os bij de horens te pakken en te gaan zitten.
Voor Zen of toch Zen
Het laatste hoofdstuk is waarschijnlijk het minst gelezen deel van het boekje. Het is een oud Indische tekst bestaande uit vers en 112 spreuken. Deze tekst zou gezien kunnen worden als het begin van Zen. Ik heb er eerder niet veel aandacht aan geschonken, maar elk van de 112 inzichten van Lakshmanjoo zijn de moeite waard. Ze geven aanmoedigingen om met aandacht in het hier en nu te leven. Lakshmanjoo was een Hindoeïstische mysticus en geleerde (1907 – 1991) van de Kashmir Shaivisme filosofie, die als eerste deze oude teksten, samen met Paul Reps vertaalde in het Engels. Zeker een aanrader om er eens dieper in te duiken.
Zen zin!
Zen wordt omschreven als “Een speciale leer zonder geschriften, boven woorden en letters uitgaande, gericht op de geestelijke essentie van de mens en rechtstreeks iemands ware natuur onthullend, waardoor verlichting verkregen wordt.” Elk geschreven woord over Zen is er eigenlijk één teveel. En ook dit boekje is slechts de spreekwoordelijke 'vinger die naar de maan wijst'. Maar het biedt kort en goed vooral heel veel. Op elke bladzijde verhalen, koans, tekeningen, gedichten, gedachten en aandachtpunten voor zelfonderzoek. Een mini schatkamer die de zin van het beoefenen van zen weergeeft, aanmoedigt en helpt ontwikkelen.
Podcasts Arthur Nieuwendijk
Projecties bij Pasen
Ontdek de kracht van acceptatie
Zen en de bubbelkamer
Door zen plan uitgevoerd
Vertrouwen ontwikkelen