ZenActueel:
Iedere dag inspiratie voor een zenvol leven
Afbeelding: Jasper Zandvliet
Echt leren voelen 2
Jasper Zandvliet,
Zen.nl Arnhem
met toestemming overgenomen van jasperzandvliet.nl
Toen ik een vriend eens een foto liet zien van mediterende
sesshin-gangers zei hij: “Oh, dat ziet er ontspannen uit, lekker zo’n weekje chillen.” Of misschien heb je tijdens het zitten zelf wel eens door je wimperharen naar je mede mediteerders gekeken en gedacht: “Waarom zit iedereen er zo vredig bij en kan ik mijn aandacht er nauwelijks bij houden?” Aan het serene uiterlijk van iemand in diepe meditatie valt nauwelijks af te lezen dat het best hard werken kan zijn op het kussen!
Laat je raken
Het lijkt misschien of iemand die regelmatig mediteert minder emoties ervaart. In mijn ervaring is het tegendeel echter het geval. Sterker nog, door mijn eigen ervaring en de verhalen van mijn cursisten ben ik ervan overtuigd dat je door regelmatig te mediteren meer gaat voelen en je de gevoelens en emoties steeds beter bewust wordt. Door op het kussen je emoties te ervaren, wordt je er gedurende de dag minder door in beslag genomen. Je leert hierdoor dat je emoties hebt en ze niet bent. Je bent dan minder geneigd om ze er uit de gooien of de ander er mee op te zadelen. Je ervaart ze dus meer, maar toont ze minder.
We mediteren om ons af te laten leiden, dat is de paradoxale intentie van (zen)meditatie. Door het tellen of de koan wrikken we onze emoties los om ze in ons bewustzijn te brengen. Op het kussen
laten we ons raken, daar hoef je niks voor te doen. Nou ja, vooral gaan zitten op dat kussen en ademhalen. Het liefst twee keer per dag 20 minuten en zo af en toe een weekje ‘chillen’ op sesshin.
De schil van emotie
In het
denkmodel huizen de emoties in de laag van het individueel onderbewuste. Laat dat nou ook precies de laag van de bubbels zijn. We kunnen een bubbel vanuit dit perspectief dan ook definiëren als:
de schil van emotie rondom de onverwerkte ervaring uit het verleden / projectie naar de toekomst. Oftewel, een bubbel ís emotie, met daarin verscholen de puntjes/inzichten. Let wel, bubbels gaan daarmee over niet-actuele emoties die ons weghouden bij de werkelijkheid die zich actueel aandient.
Tijdens het mediteren borrelen onze bubbels naar het oppervlak van ons bewustzijn. Zen is in die zin dus pure zelfconfrontatie; een manier van gecontroleerd, zelfverkozen afzien, met positieve afloopverwachting. Op een veilige en vertrouwde manier slaan we onszelf en onze emoties gade. Zonder er iets mee te willen, zonder er iets aan te hoeven veranderen en zonder er een oordeel over te vellen. En als we dat allemaal wel doen, dan mag dat er ook gewoon zijn.
Ik ben voelen, denken en doen
Je zou een mens kunnen zien als een complexe
verzameling van voelen, denken en doen. Dit definieert wie we van moment tot moment ‘zijn’. Maar hoe verhouden deze zich dan tot elkaar? Toen ik een tijdje op deze vraag gekauwd had, kwam het onderstaande diagram in mij op. (Enigszins geïnspireerd op een model dat veel binnen cognitieve gedragstherapie gebruikt wordt.)
Venndiagram voelen, denken en doen door Jasper Zandvliet
Voelen, denken en doen zijn drie gebieden die als cirkels in een venndiagram met elkaar overlappen. Daar waar alle drie de cirkels samenkomen, precies in het midden, daar vinden we onze flow. Anders gezegd, als de drie gebieden van voelen, denken en doen een harmonisch geheel vormen, dan zijn we in balans.
De dagelijkse praktijk is natuurlijk weerbarstiger. Door gebeurtenissen binnen- en buiten onszelf drijven we af van het midden. We komen daarmee in de periferie van het model, met alle gevolgen van dien. “Ik zit te vaak in mijn hoofd”, hoor ik mensen regelmatig zeggen of, “als ik iets voel, schiet ik gelijk in de (niet) doe-modus.” In termen van het diagram bevinden deze mensen zich dan linksonder of rechtsonder in het model.
In het diagram heb ik ook enkele termen opgenomen. Deze beschrijven de valkuilen die gepaard gaan met je langs de randen van het model bewegen. Zit je bijvoorbeeld te veel aan de kant van het denken, dan kan piekeren op de loer liggen. Daar waar alleen voelen en doen elkaar overlappen kan de neiging bestaan tot impulsief handelen. Hiermee wil ik niet zeggen dat dit altijd het geval is, maar het kan een hulpmiddel zijn om voor jezelf te bepalen waar je je in het diagram bevind.
De ene cirkel is niet beter dan de andere, voelen is niet beter dan denken en doen is niet beter dan voelen. Het gaat mij om de juiste combinatie van de drie aandachtsgebieden en weten op wat voor manier je bij kunt sturen om weer meer in het midden van het model uit te komen. Wel denk ik dat we op het gebied van voelen het meest te leren hebben, daarom heb ik deze bewust bovenaan in het diagram geplaatst. Om flow te vinden kan ons voelen vaak wel een boost gebruiken.
Het diagram leent zich ook voor het boeddhistisch perspectief. Namelijk, als de drie cirkels van voelen, denken en doen volledig over elkaar heen vallen, dan ben je verlicht. Of dat een haalbare werkelijkheid is of toch meer een theoretisch maximum, dat weet ik ook niet. Voor mij is het belangrijker dat dit beeld ons kan inspireren om hier aan te blijven werken en volgens mij is dat ook precies waartoe de Boeddha ons probeerde aan te zetten. Hoe dan ook zorgt het werken aan verlichting er voor dat de drie cirkels steeds meer ‘in elkaar schuiven’. Daarmee wordt ons gebied voor flow groter en dus ook de kans dat we deze ervaren.
Ik ben jij
Tot slot. Tijdens een van de lessen stelde Tim de vraag: “Gaat het bij het belang van aanvoelen vooral om het aanvoelen van jezelf of om het aanvoelen van de ander?” Dat is wat mij betreft dé vraag hier. Immers, we zijn er doorgaans van overtuigd dat wij twee zijn, jij bent jij en ik ben ik en soms is dat best handig en praktisch. Realiseer je echter dat dit een dualistische idee is en in boeddhistische termen zitten precies daar de illusies van onze geest. We zijn allemaal één,
ik ben jij en jij bent ik. Dus, voel jezelf aan en daarmee de ander én voel de ander aan en daarmee jezelf. Bij voorkeur in een verhouding van 50:50. Als we deze rekensom dan maken komt 50 + 50 uit op meer dan 100.
Oefening
Als iemand je wat vraagt, wacht dan bewust met antwoorden. Neem de tijd om jezelf en de ander aan te voelen en geef dan pas antwoord.
Podcasts Arthur Nieuwendijk
Projecties bij Pasen
Ontdek de kracht van acceptatie
Zen en de bubbelkamer
Door zen plan uitgevoerd
Vertrouwen ontwikkelen