ZenActueel:
Iedere dag inspiratie voor een zenvol leven

Er zijn geen tegenstellingen

27

Rients Ranzen / Zen.nl Nederland / Zen.nl Nijmegen / 10 juni 2025

Wanneer we proberen grip te krijgen op de werkelijkheid om ons heen, botsen we vroeg of laat op waarnemingen en inzichten die ons gezonde verstand lijken te tarten. Denk aan "Deze zin is onwaar", de beroemde paradox van Russell, of "Tijd bestaat niet". Wie zich daarin werkelijk verdiept, komt tot nieuwe inzichten.

Eén zo’n inzicht is deze: er bestaan geen echte tegenstellingen. Of preciezer: als twee waarheden elkaar lijken tegen te spreken, dan is er altijd een diepere laag van inzicht waarin die tegenstelling oplost. Wat wij dan ervaren als paradox of verwarring, blijkt bij nadere beschouwing een uitnodiging te zijn om ruimer, subtieler en helderder te kijken. Boeddha zou zeggen dat het menen te zien van tegenstellingen een vorm van onwetendheid is.

De coherentie van alles

Als je dit zo leest, dan klinkt het misschien wel vanzelfsprekend, maar het is in feite radicaal. Het idee dat alles samenhangt en dat werkelijke tegenstellingen niet kunnen bestaan, raakt de kern van wat in zen het ‘niet-twee’ wordt genoemd: non-dualiteit.

De beroemde Hartsutra verwoordt dit in de paradoxale zinsnede: "vorm is leegte en leegte is vorm." Vorm en leegte lijken op het eerste gezicht elkaars tegenpolen, maar worden in de ervaring van verlichting, in het directe inzicht in de aard van de werkelijkheid, één en hetzelfde. Elk onderscheid is relatief, elk conflict tussen uitersten ontstaat in ons denken, niet in de werkelijkheid zelf.

Geen paradoxen, alleen incomplete informatie

De overtuiging dat ‘alles samenhangt’ betekent ook dat wat wij als paradox ervaren, eigenlijk een signaal is: onze informatie is nog onvolledig. Dat is precies wat wetenschap, filosofie en meditatie delen: ze helpen ons zien dat een schijnbare tegenstelling vaak slechts het gevolg is van een beperkt perspectief.

Wat op het niveau van de logica geldt, zoals bij Russell’s paradox of kwantummechanische raadsels, geldt evengoed in het dagelijks leven. Een tegenstelling, in de praktijk vaak de kern van alle problemen, is in de kern geen tegenstelling, maar een oproep tot helderheid over wat werkelijk belangrijk is. Het teveel aan spanning verdwijnt, zodra je de eenheid herkent.

Non-dualiteit in de praktijk

Wie zich herkent in deze zoektocht naar helderheid voorbij tegenstellingen, kan mogelijk veel hebben aan het boek dat ik schreef samen met Arthur Nieuwendijk: Non-dualiteit in de praktijk. Het biedt geen metafysische uiteenzetting, maar laat zien hoe je in het leven zelf kunt oefenen met deze ruimere blik. Het boek nodigt je uit om niet alleen te denken over non-dualiteit, maar het direct te ervaren in hoe je spreekt, luistert, keuzes maakt en je werk doet.

Zenmeditatie helpt bij het doorzien van schijnbare tegenstellingen

Zeker als je wat langer mediteert, wordt steeds duidelijker hoe gedachten, gevoelens en oordelen komen en gaan, zonder dat je je ermee hoeft te identificeren. De ervaring verdiept zich in de richting van openheid, waarin dualiteit wordt doorzien in eenheidsbewustzijn met wat is.

De belofte van de Hartsutra en van non-dualiteit is niet dat alles ineens logisch wordt, maar dat alles begrepen kan worden zonder verdeeldheid. In dat inzicht, voorbij alle tegenstellingen, ontstaat rust. Geen rust als passiviteit, maar als levendige bron van inzicht en actie.

Non-dualiteit in de praktijk is verschenen bij Asoka en verkrijgbaar via de Zen.nl webshop of de boekhandel.

ZenActueel Blog

Aanbevolen links:
Zen Incompany
Zen.nl winkel

ZenActueel nieuwe artikelen

Zorg voor je eerste cirkel

Oorzaak en gevolg zijn circulair

Drie nieuwe zenleraren en een kersverse boeddhist

Waarom sesshin?

Ouder worden als weg naar meesterschap

Waarom zen?