ZenActueel:
Iedere dag inspiratie voor een zenvol leven
Het zengehalte van Jan Mankes
RR /
Zen.nl Nederland /
Zen.nl Nijmegen / 21 augustus 2025
Wie in Museum Belvédère in Heerenveen de schilderijen van Jan Mankes bekijkt, zoals ik dat afgelopen week deed, ervaart onmiddellijk stilte. Mankes leefde slechts dertig jaar, maar liet een oeuvre achter dat getuigt van ongekend diepe concentratie. Een meditatieve blik op de wereld. Zijn werk: verstild, klein, intiem en dus zenvol. Nog te zien tot en met zondag 24 augustus.
In een brief aan zijn vriend en mecenas Aloysius Pauwels schreef Mankes: ‘Kunst is uiting geven aan geestelijk leven. Aangezien het zuiver geestelijke, het onnoembare, niet te noemen is, neemt men stoffelijke dingen te baat als middel.’ Dat klinkt als zenfilosofie: woorden schieten tekort, we zeggen het met onze manieren, met onze gebaren, met onze penseelstreken. Mankes gebruikte het penseel om het onzegbare te tonen.
Mankes (Meppel 1889 - Eerbeek 1920) keerde vaak terug naar zijn geboortegrond Friesland. Over dat landschap schreef hij: ‘Wat is Friesland toch mooi. ’t Valt ons nu dubbel weer op. De ruimte en wijdte, waar in de verten bosschen en huisjes tintelen in het licht. Prachtig, grootsch, maar… te koud.’ Hij ervaart het tintelen van het licht in Friesland, ondanks de kou. Vanuit zen-perspectief zouden we misschien zeggen, hij ervoer verlichting, juist in de kou van het Friese platteland.
Aan het einde van zijn korte leven schreef Mankes: ‘Mijn hele leven heb ik geofferd aan dat éne: schilderen.’ Dit doet denken aan mijn definitie van zen: doe dat wat je doet met hart en ziel en als het niet de moeite waard is zo gedaan te worden, doe het dan niet. Zenmeesters van toen en nu wijden hun leven, net als Mankes aan die toewijding. Voor Mankes werd schilderen een levenslange meditatie. Zijn dierportretten – een haan, een uil, een geit – zijn geen oppervlakkige afbeeldingen, maar manifestaties van verlichting, manifestaties van volledige toewijding en daardoor één zijn met wat je doet.
Mankes’ kunst is meer dan schilderkunst: het is een oefening in aandacht. In zijn werk wordt het kleine groot en het eenvoudige oneindig. Hij toont ons dat ook een dode havik of een verlaten landschap een poort kan zijn naar het geestelijke. Zoals in zen een enkel woord, of een vallend herfstblad ons het onnoembare kan doen ervaren.
Wie zijn schilderijen ziet, ervaart dat de oneindige stilte niet leeg is maar vol: vol van aandacht, vol van leven. Dat is misschien wel het meest zenvolle wat een kunstenaar ons kan geven.
Het werk van Jan Mankes is nog tot en met 24 augustus 2025 te zien in Museum Belvédère, prachtig gelegen in het parklandschap van Oranjewoud bij Heerenveen. Vanuit het museum kijk je uit over de Friese natuur en de panorama’s van het landgoed, een omgeving die de verstilling en aandacht in het werk van Mankes nog intenser doet voelen.
Verslag boomplantdag Woerden
Twijfelmoedig | De moed om niet-te-weten
Wat nam ik mee uit Taiwan?
De aanslagen in Parijs hebben me gelukkig gemaakt
Verslag themadag over: toeval
Over inzicht, aandacht en vreugde