ZenActueel:
Iedere dag inspiratie voor een zenvol leven
Mededogen én ratio in wetenschap
Redactie ZenActueel / Merel Ritskes-Hoitinga* /
Zen.nl Nederland / 23 oktober 2025
Vandaag staat in vier landelijke dagbladen (Parool, Trouw, AD, Volkskrant) een paginagrote oproep om publiek geld te verschuiven van apenproeven naar proefdiervrij biomedisch, meer mensgericht onderzoek. Zie onderaan dit interview. Eerste auteur is prof. dr. Merel Ritskes-Hoitinga, hoogleraar Evidence-Based Transition to Animal-Free Innovations aan de Universiteit Utrecht. We spraken haar over wetenschap, compassie, zen en innerlijke rust in een turbulente tijd.
Merel, hoe was het om jouw naam als eerste auteur te zien onder zo’n grote oproep in de landelijke dagbladen?
Het is indrukwekkend om te zien dat steeds meer wetenschappers samen durven op te staan voor deze positieve verandering. Het is een moment waarop wetenschap, ethiek en mededogen elkaar raken. En het is ook spannend, want er komen vast de nodige reacties op.
Waarom vond je het belangrijk om juist nú deze oproep te doen?
Omdat de politiek op een kantelpunt staat. De Tweede Kamer heeft al besloten om de subsidie aan het Nederlandse apenonderzoekscentrum BPRC stap voor stap om te zetten naar diervrije, meer mensgerichte innovaties. Nu is het aan de Eerste Kamer om dat besluit te bevestigen. We willen laten zien dat dit niet een activistische wens is, maar een rationele en wetenschappelijk onderbouwde keuze.
Je noemt apenonderzoek ‘de paard-en-wagen van de biomedische wetenschap’. Waarom dat beeld?
Omdat er nog door velen wordt vastgehouden aan iets wat ooit nuttig was - net als er destijds weerstand was tegen de komst van de auto als vervoermiddel in plaats van paard en wagen - maar inmiddels is ingehaald door nieuwe technologie. We hebben nu modellen op basis van menselijke cellen, mini-organen en AI-simulaties die meer betrouwbare resultaten geven. Het is tijd om de overstap te maken.
Je bent al jaren zenbeoefenaar. Speelt meditatie een rol in hoe je deze maatschappelijke strijd voert?
Zeker. Meditatie helpt me om rustig te blijven ademen als het debat fel wordt, want de behoudende krachten zijn ook in ons vakgebied sterk. Het voorkomt dat ik teveel in de verdediging schiet. Ik probeer te luisteren, ook naar collega’s die een heel ander standpunt huldigen, en te spreken vanuit rust en vanuit wetenschappelijke bewijsvoering in plaats van vanuit boosheid en geloof.
In het boeddhisme draait alles om compassie met alle levende wezens. Is dat voor jou een drijfveer?
Ja, compassie is niet iets softs, het is een vorm van helderheid. Als je ziet hoeveel onnodig lijden er is in deze wereld, zowel bij dieren als bij mensen, dan kun je toch niet anders dan handelen? Volgens mij is dat heel natuurlijk, omdat in dit geval de compassie met dieren die leidt tot meer mensgericht onderzoek, ook nog eens leidt tot betere resultaten voor het verminderen van het lijden bij de mens.
Hoe reageerden collega-wetenschappers op de brief?
Steeds meer collega’s herkennen de mogelijkheden om nu de omslag te maken. Het is super dat vijftien professoren en artsen onze oproep medeondertekend hebben. Natuurlijk is er ook weerstand, maar dat hoort bij elke transitie.
Je spreekt over een ‘mensgericht’ onderzoekssysteem. Wat bedoel je daarmee precies?
Dat we ziektes onderzoeken op een manier die beter aansluit bij de menselijke biologie. De vertaling van resultaten uit dierstudies laat vaak te wensen over, omdat een muis nu eenmaal nooit een mens wordt, en de ziektes bij de mens vaak niet spontaan bij dieren voorkomen. Door nu data direct uit menselijke weefsels, van vrijwilligers en patiënten te gebruiken, en informatie uit epidemiologische studies te analyseren, leren we sneller en komen we tot betrouwbaarder resultaten en inzichten. Dat is beter voor mens én dier.
Tot slot, als zenbeoefenaar én wetenschapper: wat geeft jou vertrouwen dat deze omslag zal slagen?
In de eerste 30 jaar van mijn loopbaan heb ik weinig vooruitgang gezien van de transitie van dierproeven naar alternatieven, maar ik ben steeds toewijd gebleven aan mijn doel. De laatste 10 jaar zie ik in de politiek, beleid, techniek en wetenschap heel veel snelle ontwikkelingen in de goede richting. Lang heb ik gedacht dat het een hopeloze strijd was, maar nu denk ik dat onze generatie het nog mee kan maken dat dierproeven helemaal gestopt gaan worden.
Wil je Merel steunen in haar streven naar een proefdiervrije wereld? Geef dit artikel dan een hartje.
* Prof. dr. Merel Ritskes-Hoitinga is hoogleraar aan de Universiteit Utrecht en pleitbezorger van de transitie naar proefdiervrije innovaties. Ze mediteert dagelijks en ziet compassie en wetenschap als twee kanten van dezelfde medaille.
Verslag boomplantdag Woerden
Twijfelmoedig | De moed om niet-te-weten
Wat nam ik mee uit Taiwan?
De aanslagen in Parijs hebben me gelukkig gemaakt
Verslag themadag over: toeval
Over inzicht, aandacht en vreugde