ZenActueel:
Iedere dag inspiratie voor een zenvol leven
De hondo van Antaiji. Mediteren met het gezicht naar de muur.
Mijn sesshin in een Japans klooster
Ruud Kreutzer /
Zen.nl Hilversum / 12 juni 2025
Al wat langer wilde ik een keer een sesshin in een Japans klooster meemaken, en via via hoorde ik van de mogelijkheid om dat te doen in de omgeving van Kyoto. Ik heb ongeveer tien jaar in Japan gewoond en gewerkt (als correspondent voor Nederlandse kranten en omroepen) en ik spreek de taal (ook door mijn huwelijk met een Japanse). Maar ondanks een interesse in Oosterse wijsheid en spiritualiteit in mijn studentenjaren, liep ik in al die jaren dat ik er woonde nooit tegen de mogelijkheid aan om deze oude liefde nieuw leven in te blazen. Dat gebeurde pas toen ik vele jaren later weer terug was in Nederland en bij toeval tijdens een wandelvakantie in Limburg het handzame boekje van Rients Ritskes (
30 zenlessen voor de dagelijkse praktijk) tegenkwam in een buurtbibliotheekje.
Ik ben het direct gaan lezen en was al snel ‘om’: dit is mij op het lijf geschreven. Na thuiskomst ben ik meteen gaan zoeken naar de mogelijkheden om in de buurt van mijn woonplaats Hollandsche Rading zen-meditatie te gaan beoefenen. Zo kwam ik begin vorig jaar terecht bij Zen.nl Hilversum, waar ik een warm welkom vond bij Gerard en Magda, die daar een sfeervolle zendo hebben opgezet. Alles viel op zijn plek en sindsdien zit ik dan ook dagelijks tweemaal op mijn matje, in mijn Japanse tatami-hoek met uitzicht op de tuin. Vanaf dag één waren mijn slaapproblemen over. Het inslapen was niet zozeer het probleem als wel het doorslapen na de plaspauzes in de nachtelijke uren.
In de zomer deed ik mee aan de
sesshin van
Rients, waar een nieuw perspectief op mijn leven een solide aarding kreeg. Halverwege de week stond ik weliswaar op het punt om er de brui aan te geven, maar goddank heb ik mij niet laten kennen en stug volgehouden tot het eind. In mijn lange worsteling met de gevolgen van een dubbel herseninfarct tien jaar geleden (*) drong al mediterend het besef tot mij door dat het glas niet zozeer half leeg is als wel half vol. In mijn meditaties zie sindsdien het piekeren dat ik vroeger deed veranderen in slechts een korte afleiding, die meestal net zo snel weer vervliegt.
Toen ik in november mee was met de Zen.nl-reis naar de tempels en tuinen van Kyoto, dacht ik dit te kunnen combineren met een bezoek aan een zentempel in de bergen bij Hamasaka waar ik een week kon mediteren. Ik kwam er toen achter dat de wintersesshin daar meer geschikt is voor echte diehards. Gelukkig kon ik in overleg met de abdis van het klooster, Eko-san, switchen naar de lente-editie die dit jaar in de eerste week van mei plaatsvond. Wat voor mij toen de doorslag gaf was dat er veel tijd aan samu werd besteed. Dit zijn de dagelijkse werkzaamheden om het klooster, dat bijna geheel zelfvoorzienend is en 50 hectare eigen grond bezit, draaiende te houden. Zo kun je je bezighouden met het verzamelen van wilde groenten, het hakken en kloven van hout voor de keuken en de boiler, het onderhouden van de zentuin en het aanplanten van de nieuwe rijst (taue). Dat laatste was een onbetwist hoogtepunt. Alle mensen die voor de sesshin waren gekomen, inclusief de monniken van het klooster en de abdis in eigen persoon, werkten vol enthousiasme op de rijstvelden. Het werd een toonbeeld van collectieve actie in serene harmonie, waar ieder zijn rol met volle aandacht vervult. In korte tijd zijn twee van de drie rijstvelden helemaal ingeplant. Daarbij wordt trouwens onderling vrolijk gekeuveld. Alleen tijdens de zazen-sessies ’s morgens en ’s avonds, en bij de maaltijden en de theeceremonie, wordt volledige stilte betracht.
Het is indrukwekkend om te zien hoe iedereen zich schikt in de taak waar hij of zij voor gekozen heeft, en deze met liefdevolle aandacht uitvoert.
Het was bijzonder om te zien waar de dagelijkse praktijk in dit Japanse klooster afwijkt van wat we bij Zen.nl gewend zijn. Al om kwart voor vier in de ochtend wordt iedereen gewekt door een monnik die door de houten gangen ‘galoppeert’ met een grote koperen bel. Stipt om vier uur klinkt de gong voor de eerste zazensessie. Deze duurt vijftig minuten en vindt plaats in de grote hal, de hondo. Iedereen zit met zijn gezicht richting de muur, en kan zo zien hoe het langzamerhand steeds iets lichter wordt, met op de achtergrond het opwekkende gekwetter en gezang van ontelbare vogels. Je beseft nogmaals dat je hier midden in de natuur zit.
Er volgt een tweede sessie zazen (van weer 50 minuten). Deze wordt voorafgegaan door tien minuten yoga-oefeningen om de spieren en gewrichten soepel te houden. Na deze tweede zit volgt een langzame kinhin-wandeling, afgerond met een snelle loop richting de ontbijtzaal. Op vaste momenten van de dag, rond de maaltijden, worden korte soetra’s gereciteerd. Tijdens die maaltijden gelden gedetailleerde regels voor de opstelling van de eetschaaltjes en kommetjes, en het gebruik van de eetstokjes. Gelukkig is er altijd wel iemand die je discreet op onvermijdelijke lacunes wijst. Het eten is simpel volgens de principes van shojin ryori. Dat komt neer op een kommetje rijst, misosoep, en wat pickles en groenten. Meestal is het dieet strikt veganistisch, maar af en toe ontvangt het klooster een donatie van jagers in de buurt die de wildstand in de bossen moeten beheersen. Het vlees van reeën en inoshishi (wild zwijn) is vooral in de winter een welkome aanvulling op het karige menu van de monniken. De kommetjes en schaaltjes voor het eten worden in een doek gevouwen en bij iedereen gebracht. Aan het eind worden ze ter plekke met heet water schoongemaakt om verspilling tegen te gaan, en ten slotte weer in de doek gevouwen en op een vaste plek op een lange plank weggezet.
Bij de theeceremonie, na de dagbespreking, springt het verschil met Nederland in het oog. Er zijn twee personen bij betrokken, die beiden een groot blad met een flink aantal gevulde kopjes (afhankelijk van hoeveel mensen er zijn) hoog boven hun hoofd houden. En zo schuifelend de eetruimte binnenlopen. Zij stoppen telkens voor drie deelnemers, maken een diepe buiging en laten het blad zakken zodat zij hun kopje thee kunnen oppakken. Aan het eind worden de kopjes op dezelfde manier weer opgehaald. Het balanceren van de bladen met gestrekte armen boven het hoofd, is een waar huzarenstuk, dat alleen met volle aandacht lukt. Het blijkt telkens weer goed te gaan.
Een ander verschil met onze aanpak is dat er geen koans worden ingezet en dat er geen gebruik wordt gemaakt van de kyosaku-stok om de concentratie van de mediterenden te stimuleren. Ook houdt niemand een teisho (voordracht) over een aan zen gerelateerd onderwerp en evenmin is er gelegenheid tot dokusan (persoonlijk onderhoud). De stijl in Antaiji is duidelijk gestoeld op shikantaza: dat wil zeggen dat zazen niet wordt beoefend om er een doel mee te bereiken. Zoals Eko-san in haar gesprekken met mij en andere deelnemers duidelijk maakt, houdt zazen niets anders in dan kaarsrecht stilzitten en ademen. In Nederland maken juist de teishos’s en het persoonlijk onderhoud met de zenmeester, de meeste indruk op mij. In Antaiji mis ik dat wel een beetje. Aan de andere kant blijkt abdis Ekosan heel benaderbaar en kost het geen moeite om regelmatig met haar van gedachten te wisselen over de zenpraktijk die zij in Antaiji voorstaat.
*Mijn verhaal over deze episode is te beluisteren in de
podcast Zengeluiden met Arthur Nieuwendijk.
In gesprek met Nakamura Eko, de tiende abdis van Antaiji.
Taue (rijst planten) in Antaiji. Het is begin mei al warm genoeg om met blote voeten in het natte rijstveld bezig te zijn.
Het afscheidsdiner met hertenvlees dat regelmatig door sympathiserende jagers wordt gegeven.
Zorg voor je eerste cirkel
Oorzaak en gevolg zijn circulair
Drie nieuwe zenleraren en een kersverse boeddhist
Waarom sesshin?
Ouder worden als weg naar meesterschap
Waarom zen?