ZenActueel:
Iedere dag inspiratie voor een zenvol leven
Mijn verlichting en het ego
Door
Rients Ranzen /
Zen.nl Nederland / 16 oktober 2025
Soms wordt mij gevraagd: wat is verlichting? n 2009 schreef ik samen met bevriende collega’s een boek dat precies deze titel kreeg: Wat is Verlichting. Online is nog wel een tweedehands exemplaar van dit boek te vinden. Maar hier geef ik graag een kort antwoord.
In de Hartsutra wordt verlichting omschreven als een staat van diepe innerlijke rust. Niet als een mystiek vuurwerk, maar als het inzicht dat alles leeg is en zonder vaststaande kern: vormen, gevoelens, gedachten, zelfs het ego dat we zo vanzelfsprekend ervaren, allemaal leeg. De sutra zegt samengevat: vorm is leegte, leegte is vorm. Dat inzicht in
śūnyatā, leegte, zou ons bevrijden van lijden en onwetendheid. We hoeven dan minder krampachtig vast te houden aan illusies of angstvallig onze zekerheden te bewaken. Wanneer we de dingen meer zien zoals ze werkelijk zijn, valt er een last van ons af. Dat is de diepe vrede waar de Hartsutra naar wijst, maar hoe zit dat en hoe doe je dat?
Vandaag de dag zouden we
leegte misschien het beste kunnen aanduiden met het woord verandering. Alles is voortdurend in beweging. Niets is vast en afgescheiden, ook al voelt dat vaak wel zo. Wij zijn onlosmakelijk verbonden met onze omgeving en juist omdat alles verandert, is er ook geen afzonderlijk zelf. Onze diepe overtuigingen vaste ideeën zijn dus feitelijk onjuist, ook al kunnen we in de praktijk niet zonder beelden over onszelf en onze omgeving.
In onze tijd is het woord “ego” behoorlijk populair. We gebruiken het in de psychologie, in de sport, in onze relaties. Daarom is het behulpzaam om het idee ego in dit kader te doorzien. Het is een beeld, een bubbel, een bril waarmee we onszelf zien. Zonder ego kunnen we niet functioneren. We hebben het nodig om onszelf te oriënteren in de wereld. Maar zodra we ons met dit beeld vereenzelvigen, zodra we vergeten dat het een bril is en geen werkelijkheid, gaan we de mist in.
Daarom noem ik zenmeditatie het leren doorzien van je ego. Niet het vernietigen, niet het verachten, maar het doorzien. Je beseft: mijn idee is slechts een perspectief, een bril waar doorheen ik naar mezelf en naar de wereld kijk. Als ik dat doorzie, dan kan ik de bril makkelijker eens even afzetten. Verlichting is dan het vermogen de wereld en de mensen om je heen te kunnen zien, zonder je ego-bril op te hebben. Dan zie je beter wat er werkelijk is, minder gekleurd door angst of eigenbelang. Hoe beter je deze bril kunt afzetten, hoe verlichter je bent.
Wanneer je geraakt wordt door emoties, laat je je niet zo snel meer uit het veld slaan, ook al ben je verlaten, bestolen, bespot of belogen. En het betekent ook dat je minder uit je dak gaat wanneer je een flinke promotie krijgt of je plotseling succes hebt of beroemd wordt. Wordt het leven dan niet saai? Integendeel. Door niet steeds je eigenbelang en eigen opvattingen centraal te stellen, daalt er een diepe rust neer in je leven. Een rust die ervoor zorgt dat je van alle kleine dingen intenser kunt genieten, waardoor je basaal juist gelukkiger wordt en beter om kunt gaan met pieken en dalen. Die blijven er wel, maar ze raken je minder: je wordt er veel minder door van je stuk gebracht.
De Hartsutra leert dat leegte niet betekent dat er niets is, maar dat de werkelijkheid vrijer en opener is dan ons ego ons vaak voorspiegelt. En dat inzicht geeft ruimte: ruimte om lichter te leven, aandachtiger aanwezig te zijn, en de ander werkelijk te ontmoeten.
Verslag boomplantdag Woerden
Twijfelmoedig | De moed om niet-te-weten
Wat nam ik mee uit Taiwan?
De aanslagen in Parijs hebben me gelukkig gemaakt
Verslag themadag over: toeval
Over inzicht, aandacht en vreugde