Hoe spreek je de waarheid?
Bestaat waarheid wel? Deze vraag is zo oud als de mensheid, maar tegelijk zo actueel als het nieuws. Fake of waar? In dit essay onderzoekt de schrijver ervan hoe zijn waarheid zich verhoudt tot die van anderen en hoe juist denken en spreken alles met waarheid te maken heeft.
Robin van Raaij, Zen.nl Eindhoven
In het spel dat zich om ons heen op sociale en andere media afspeelt, lijkt manipulatie,
fake news en kleineren de norm te zijn. Twee keer dagelijks mediteren had ik ook nodig om de ‘stoom uit mijn oren’ te laten vervliegen. Met elkaar spreken lijkt een verloren kunst te worden. Het gekrakeel bezorgde mij een dagelijkse bubbel en daar zat ik mee, tweemaal daags. Ik begon ‘waarheid’, mijn ‘waarheid’ te onderzoeken, en ontdekte zo ‘juist spreken’.
In zen leren we over waarheden in paradoxen. In verhalen en koans leren we over de absolute en relatieve waarheid. Mijn relatie met ‘de waarheid’ ontstond thuis tijdens het aanhoren van heftige debatten tussen mijn ouders en hun geloofsgenoten over de interpretatie van de Schriftteksten. ‘Dit is de waarheid’; wat volgde was een trein aan woorden en redenaties waarmee ik de verbinding kwijtraakte, verbaasd over de heftigheid waarmee gelijkgestemden elkaar aanspraken. Ik zag de scheuren veranderen in onoverbrugbare kloven.
Al snel kwam ikzelf in waarheidsdiscussies terecht en leerde door slim met uitspraken om te gaan en vragen te stellen dat ‘de waarheid’ vakkundig gepareerd kon worden. Gaandeweg ontdekte ik de maakbare, door een groep mensen geconstrueerde waarheid die hen goed uitkwam, door slim gebruik te maken van taal en het interpreteren van andermans uitspraken werd ‘de waarheid’ een cynisch gebruiksvoorwerp.
Als researcher merkte ik dat ook de wetenschappelijke benadering geen rozengeur en maneschijn opriep. Aan interpretaties over ‘de waarheid’ ook hier geen gebrek. Het voordeel was wel dat iedereen erkende dat consensus mogelijk is, mits je de context maar goed definieert. De waarheid bestaat, zolang er wetenschappelijk bewijs voorhanden is.
Welke waarheid?
Mijn waarheid werd het dat er geen waarheid is, maar slechts een tijdelijk constructie van inzicht waarbij een onweerlegbare onderbouwing essentieel is. Daarnaast ontdekte ik dat voortschrijdend inzicht de waarheid flexibel maakte en aanpasbaar. Maar iedereen doet dat vanuit zijn eigen perspectief; zoals we vandaag de dag zeggen, omdat ieder in zijn eigen bubbel leeft, omringd door gelijkgestemden.
Hiermee was ‘de waarheid’ verworden tot iets van een scheidingswand. Context- en perspectiefafhankelijke waarheid. In het werken met anderen leerde ik de andere invalshoek, de afwijkende waarheid waarderen als een element om niet vast te lopen in mijn eigen denken. De vraag veranderde in: hoe brengen we verschillende waarheden met elkaar in gesprek? Hoe beweeg je jezelf af te stappen van een te vuur en te zwaard verdedigd standpunt tot openheid? Ik ontdekte het hogere belang van iets, hoe klein ook, gemeenschappelijks te vinden, om uit de verstarring te komen.
Zo keek ik na een jaar vol botsingen en wrijving naar het resultaat van de samenwerking tussen mijn collega en mij, beiden actief in het hart van het bedrijf. We hadden veel bereikt, maar de afdelingen waar wij verantwoordelijk voor waren vonden elkaar niet echt, waardoor de potentie niet waargemaakt werd én ook met minder lol dan zou kunnen. Natuurlijk konden daarvoor oorzaken worden aangewezen, maar de belangrijkste was dat wij elkaar niet vonden. Dat realiseerde ik me. Vlak voor het kerstreces liep ik enigszins ongemakkelijk zijn kantoor binnen en wist ik niets anders te doen dan hem een goed glas wijn aan te bieden om het jaar af te sluiten met een dronk. Dat hadden we gemeenschappelijk, liefde voor een goed glas wijn. Na wat vriendschappelijkheden en nog een glas keken we elkaar aan en vertelden wij elkaar ‘de (onze) waarheid’. We werden er allebei stil van. Verrassend genoeg ontstond in dit gesprek wederzijds begrip voor de verschillen in benadering. We bleken elkaar te waarderen en konden besluiten echt samen te werken. In het nieuwe jaar ontwikkelde zich een betere samenwerking. Vrienden zijn we nooit geworden en we hielden onze eigenwijze meningen, maar konden elkaar nu wel vinden en verstaan. Twee waarheden met elkaar in gesprek.
Leven is lijden
Het spreken van de waarheid, hoe vaak deed ik dat en wanneer niet, en wat stopte mij dan? Waarheid bleek fluïde te zijn. Ik ontdekte dat open spreken over mijn waarheid ongemakkelijk was, zeker als ik vond dat ik echt gelijk had. Liever sprak ik over DE WAARHEID en dan moesten anderen luisteren. Ook al ben ik goed gebekt, dat werkte niet en van een ander accepteerde ik dat evenmin.
Wat leert zen of de boeddha mij hierover? In het boeddhisme wordt gesproken van een absolute en relatieve waarheid als perspectieven van hetzelfde. Dit was een idee dat ik herkende. Als researcher had ik geleerd kritisch te blijven denken en alles wat als ‘waarheid’ gepresenteerd wordt eerst te herkauwen voordat je het als zoete koek slikt. Dit had mij geleerd open te blijven staan voor de verschillende invalshoeken.
‘Zittend’ realiseerde ik mij dat ik door de verkregen inzichten nagenoeg ‘stoomvrij’
was. Dat is dan fijn voor mij, dacht ik. In het nieuws en de discussies op de verschillende media lijkt het of erkend krijgen van de eigen waarheid van levensbelang is. Het krom praten wat recht is of andersom om je zin te krijgen is de norm, respect lijkt afwezig en aan luisteren doen we niet. De uitspraken van de verschillende roergangers in het nieuws creëren nodeloos steeds diepere kloven en verwijdering in onze samenleving. Wat hieraan te doen? Daar zat ik toen weer mee. Leven is lijden.
Vier edele waarheden
Mij verder verdiepend in de vier edele waarheden van het lijden kwam ik terug op mijn vraag: hoe laat ik ‘waarheden’ met elkaar praten? Die vraag leidde me terug naar mijzelf – waar anders naar? Ik ontdekte in mijn dagelijkse bubbelverwerking op het kussen dat hoe ik mij ook dacht open te stellen, mijn eigen waarheid er toch weer tussen kroop. Verder met het achtvoudige pad, vol met hoe het lijden te verminderen door zaken ‘juist’ te doen. Ik werd geraakt door het
juist spreken.
Mediterend op ‘juist spreken’ merkte ik dat dit eigenlijk al begint in mijn denken. In mijn dagelijkse meditatiepraktijk merkte ik een verassend snelle verharding op van de taal waarin ik over zaken nadacht. Woorden en redeneringen vormden zich en kon ik zo maar uitspreken. Mijn perspectief en openheid werden hierdoor kleiner. Dit inzicht in deze onbewuste processen over hoe ik mijn gedachten vormgaf creëerden een bredere perceptie en meer ruimte voor een open gesprek. Hierdoor (her-)ontdekte ik het ‘juist spreken’ om te de-escaleren en ‘mijn waarheid’ met die van anderen te laten spreken.
Juist spreken, ook wel zuiver spreken genoemd, blijft een uitdaging. Ik werd mij hiervan weer eens bewust tijdens een goed vader-dochtergesprek. Zij vond mij belerend. Fijn dat ze nog in gesprek bleef. Bezig zijn met juist, zuiver spreken maakt mij bewuster van mijn spreken met en wat ik met mijn spreken bereik in de wereld. Mijn meditatiepraktijk ondersteunt mijn bewustwording hiervan.
Zen en de bubbelkamer
Door zen plan uitgevoerd
Vertrouwen ontwikkelen
Bevrijd van hoop?
Zenvol Pasen
Rients in gesprek met Foppe de Haan