‘JE MOET NOOIT IETS TEGEN JE ZIN DOEN’

Soms gebeurt er iets naars – je lijf werkt niet mee, op je werk loopt het niet lekker – wat uiteindelijk de opmaat blijkt te zijn voor een rijker leven.

Marianne van Dongen, Zen.nl Breda

Daar zit ik dan – dwars op de bank met een kussentje onder mijn been – te zitten. Nee, niet zazen zitten, maar verplicht zitten. Na een operatie heeft mijn knie het nodig. Maar ik niet, denk ik opstandig. Ik mis lekker hollen of fietsen, echt er even vol tegenaan gaan. Bovendien zie ik ook hoeveel drukker mijn partner het heeft, nu hij ook de dingen doet die ik normaal zou doen. Ik zit wat gymnastische bewegingen met mijn armen en bovenlichaam te maken, maar het blijft behelpen. Dan bedenk ik dingen die ik fysiek nog wel kan doen: visualiseren! Dat kan altijd. Ik ga goed rechtop zitten, sluit mijn ogen en zie mezelf heerlijk hollend door prachtige natuur, even een sprintje. Ik geniet van de zon op mijn lijf. Dat doet me goed, en ik voel een heerlijke frisse bries op mijn gezicht tot ik mijn ogen weer open. Voelt het ook alsof ik gesport heb? Nee. Heb ik dat een kans gegeven? Nee, want deze middag wil ik alleen maar opstandig, boos en verdrietig zijn. Ik wil namelijk zo graag vooruit… in plaats van stil zitten.

Vraag
Ik had wel vaker gemediteerd tijdens mijn gedwongen zitten. Dat kende ik vanuit mijn jarenlange yogabeoefening; mediteren kan immers altijd en daar wordt je in ieder geval rustiger van. Bovendien verwachtte ik er niet meteen een oplossing van. Wel kwam er een vraag bij me naar boven. (Ik wist toen nog niet dat mediteren zo werkt). Wat zou ik nu gaan doen, als ik ineens alles weer kon en mijn knie geen belemmering vormde?
         Ik keek onze prachtige grote tuin in. Zou ik daar dan nu in gaan werken? Tot mijn eigen verbazing zou ik daar niet voor kiezen. Ik geniet enorm van die tuin, maar meer van erdoorheen wandelen en zien van wat er allemaal groeit en bloeit, dan van het tuinieren. Nee, ik zou onmiddellijk gaan fietsen: dat vrijheidsgevoel, heerlijk buiten, de benen volop in beweging de wind langs mijn gezicht en steeds de veranderende omgeving in me opnemen en letterlijk op pad zijn, zoals in onze fietsvakanties.

Werksituatie
De onrust op mijn werk was na een aantal reorganisaties nog niet voorbij. Sterker nog: de volgende ontslagronde was al weer aangekondigd. Ook al was ik blij dat ik er niet uit hoefde, steeds vaker kwam het gevoel naar boven: wil ik dit nog wel? Altijd dacht ik: als mijn werkplek ooit verdwijnt, stop ik met dit werk. Ik werk namelijk op een van de weinige plekken in Nederland waar de Reggio Emillia pedagogiek wordt toegepast. Deze pedagogiek heeft veel verwantschappen met zen, zo ontdekte ik later bij zen.
         Dit werk met jonge kinderen en de gesprekken met de ouders heb ik jarenlang met hart en ziel gedaan, maar de speelruimte ervoor werd steeds beperkter. Ik stond niet meer achter de uitgeklede pedagogische aanpak. Maar kon ik die kinderen en ouders in de steek laten? Ik moest een keuze gaan maken, maar dat voelde als de moeilijkste beslissing van mijn leven. Ik had ruggensteun nodig om dit te kunnen. Is het niet wonderlijk, dat ik kort daarna bij zen hoorde en ervoer dat zen ook ruggengraattraining is?

Zensignalen
In een televisieprogramma over Leonard Cohen, uitgezonden door de Boeddhistische omroep, zag ik hoe hij veranderd was qua houding, gezichtsuitdrukking, bewegingen en uitspraken. Kortom, zijn uitstraling was anders. Daarna kwam ter sprake dat hij zen beoefende. Oh, als zen je zo positief verandert, dan wil ik ook wel zen, dacht ik.
         Tijdens mijn bezoeken aan de bedrijfsarts was ik vaak verwonderd over haar uitspraken en aanpak. Niet ‘gangbaar’, maar zeer intrigerend. Ze zette je aan het denken. Zo zei ze een keer terwijl ze mij binnenliet, tegen de vorige bezoeker: ‘Je moet nooit iets tegen je zin doen.’ Eenmaal binnen vroeg ik: ‘Lukt dat ook altijd?’ waarop ze hartelijk moest lachen. ‘Ik had een boeddhistische moeder’, zei ze.
Een tijdje later belde mijn voormalige yogalerares op of ik mee ging naar een proefles van zen. Dat trok me meteen aan, maar waar konden we dat dan gaan doen? Ik verwachtte naar een plaats ver buiten Nederland te moeten. Toen vertelde ze me dat het in Breda was! Ik hoefde er nota bene niet eens de stad voor uit! Had ik dat eerder geweten!
         Het bleek wel dat de proefles op de eerste verdieping was en dat lukte nog niet met de knie. Gelukkig was er een maand later weer een proefles. Ik vroeg mijn partner of hij me daar naar toe kon rijden, want autorijden ging nog niet en fietsen was nog te ver. Hij wilde zelf ook wel, dus gingen we samen naar de proefles. Die voelde voor mij meteen als thuiskomen. Net voor mijn beurt in het ervaringsrondje voelde ik ineens een traan over mijn wang. Zen raakte me. Ook mijn partner wilde er mee verder en zo begonnen we samen aan de introductiecursus. Om samen zen te ervaren maakte alles nog specialer.

Binnen twee maanden had ik al anders tegen dingen leren aankijken, bijvoorbeeld door het denkmodel en hoe wij onze ervaringen verwerken. Hoe mediteren hier bij helpt. Wat je ervaart als je iets met volledige aandacht doet. De stilte. Dat je denkt al heel bewust te leven en merkt dat het nog bewuster kan. En dan de les over keuzes maken! Die kwam me nu natuurlijk heel goed van pas, want intussen was ik weer aan het werk, maar de datum van de beslissing doorgaan of stoppen met dit werk kwam steeds dichterbij.
         Deze zin klonk in mijn gedachten: als je iets niet met de volledige aandacht kunt doen, doe het dan in zijn geheel niet! Diep in mijn hart wist ik al wat mijn beslissing zou worden, maar door zen en de ruggengraattraining durfde ik die knoop nu ook werkelijk door te hakken. Het is ook nogal wat om op je achtenvijftigste je vaste baan los te laten. Een keuze die zeker grote consequenties heeft –het was de goede keuze.

Anders zien door zen
Mijn knieën moesten altijd alles maar kunnen; hollen, vliegen, duiken, vallen, opstaan en weer doorgaan. Dat zegt dus ook iets over mij; onbewust verwachtte ik dat ook van mezelf. Ik had niet de juiste aandacht voor mijn knieën, terwijl ze duidelijke signalen hadden afgegeven. De ene knie was rond mijn achttiende al geopereerd en nu riep de andere me letterlijk een halt toe; zitten, met mijn been omhoog. Rusten moest ik en er wachtte me een operatie.
         Doordat ik ook niet kon werken, kreeg ik wel meer afstand tot mijn werk, de kinderen en hun ouders. Toen zag ik dat nog niet zo, maar achteraf heb ik kunnen ervaren hoe het was om ze los te laten. Toen het moment aanbrak dat ik moest kiezen, was die afstand dus al aanmerkelijk groter. Mijn partner en ik werden samen zenbeoefenaars, ook dankzij mijn knie. Anders was ik immers alléén naar die proefles gegaan.

Omarmen
Door zazen en het zoeken naar de juiste houding, moest ik onder ogen zien wat het voor mijn ego betekende dat ik niet in meditatiehouding op de mat bleek te kunnen zitten. Begonnen op een stoel, daarna op een krukje, toen op twee kussens en nu op een bankje, al zittend zijn nu ook mijn beenspieren versterkt, ben me daar bewust van en luister niet alleen beter naar mijn lichaam, maar handel er ook naar!
         Door de zazenhouding en door met aandacht te bewegen zijn mijn knieën sterker dan tien jaar geleden. Ik vertrouw erop dat ik niet hoef te hollen, maar stap voor stap uiteindelijk verder kom. Nog belangrijker, als ik het woord ´knieën´ in dit verhaal vervang door het woord ´mijzelf´ of ´ik´ klopt het verhaal ook. Er is namelijk geen onderscheid!

Dat vertrouwen in mijn knieën, lees weer mijzelf, is zo gegroeid, dat ik zelfs weer een sportieve uitdaging aan durf, namelijk Aerial yoga. Deze vorm van yoga sluit prachtig aan bij mijn zenbeoefening: uitdaging in houdingen, de juiste ademhaling, met open geest de bewegingen in eigen tempo en grens uitvoeren. Je grenzen verleggen, vol vertrouwen ondersteboven in de doek hangen. ‘Boven is beneden als je op je kop staat’(Harry Mulisch) vond ik als zestienjarige al een fascinerende zin, maar ervaar ik die ook.

Als ik bij een houding met één been gebogen in de doek, de leraar hoor zeggen: ‘Omarm je knie’, dan doe ik dat met een glimlach!