ZenActueel:
Iedere dag inspiratie voor een zenvol leven
De koan (deel 3)
Koans maken je mentaal flexibel
Rients Ritskes,
Zen.nl Nederland
De koan is een uniek product van de zentraditie. In mijn nieuwe boek Zen en onzin van het leven, dat in de zomer van 2020 verschijnt bij uitgeverij Asoka, geef ik een moderne interpretatie van deze eeuwenoude spirituele methode. De komende maanden publiceren we in ZenActueel een aantal voorpublicaties uit het boek, dit is deel 3. Klik hier voor deel 1 en deel 2.
Door koanstudie leren we te switchen tussen het dagelijkse en het spirituele niveau. Wat is het spirituele niveau en wat is het dagelijkse? Spiritualiteit betekent de wezenlijke werkelijkheid, waar het in wezen om gaat, in de geest. Wat zit erachter? In spiritualiteit gaat het om het wezenlijke en in wezen gaat het in het leven, zowel op het dagelijkse als op het spirituele niveau, om één ding: gelukkig zijn. Koanstudie leert je onderscheid te maken tussen het dagelijks zoeken naar geluk en het spirituele zoeken naar geluk. Dagelijks geluk staat doorgaans voor kortetermijngeluk, spiritueel geluk voor langetermijngeluk. Een koan leert ons oog krijgen voor de meer wezenlijke aspecten van onze zoektocht naar geluk. En leert ons dus los te komen van het dagelijkse zoeken naar geluk. Het dagelijkse zoeken naar geluk is vaak een jacht op genot, het spirituele zoeken is meer een zoektocht naar geluk. Geluk is iets anders dan genot. Geluk is het vermogen om te genieten. Het spirituele is gericht op het vermogen te genieten van alle uitdagingen die het leven biedt. In
Zen en geluk heb ik dit nader uitgewerkt. Koanstudie leert ons in het alledaagse de melodie van het spirituele te horen.
Auto’s of vogels horen
Een voorbeeld, toeval of geen toeval. We kwamen op een
sesshinlocatie waar ik niet eerder was geweest. Ik had een koan voorbereid. De koan was: ‘Wat hoor ik, wat ruik ik, wat voel ik?’ Ik had foto’s gezien van de locatie, daarop zag ik een hele mooie groene omgeving, maar wat ik daarop niet kon zien was dat vlak langs de locatie een autoweg liep. Je hoorde er heel veel auto’s. De vraag ‘Wat hoor ik’ riep natuurlijk die auto’s nog verder naar binnen, de meditatieruimte in. Misschien niet zo’n handige koan voor die omgeving!? Maar wat zich voordeed, en dat is precies waar het om gaat, is dat de eerste dag iedereen alleen maar de auto’s hoorde. We kwamen aan ruiken en voelen nauwelijks toe. De tweede dag hoorden mensen al veel vogels, de derde dag hoorden mensen bijna alleen nog de vogels. Dit laat heel mooi zien dat als je kunt switchen van niveau — wat niet wil zeggen dat de deelnemers de auto’s niet meer konden horen — je in staat bent om te horen wat je wilt horen. In de loop van de week ontstond het vermogen om te switchen van niveau: ze konden zich richten op dat wat bijdraagt aan hun geluk, en dan hoor je vaak liever vogels dan auto’s. Ze voelden zich daardoor veel rustiger en gelukkiger.
Switchen van niveau
Het vermogen om te switchen van niveau kun je dus inzetten om te switchen naar het niveau dat het meest functioneel voor jou is. Als je in de gevangenis zit, is het misschien niet functioneel om teveel te denken over hoe leuk het buiten de gevangenis is. Maar het kan wel functioneel zijn om te denken hoe je er het beste van kunt maken, bijvoorbeeld veel mediteren of wellicht zelfs een dik boek schrijven. Ik heb weleens gehoord dat een derde van de mensen die lang in de gevangenis zitten een gevangenispsychose krijgt: ze worden gek van de muren die op hen afkomen, en dat is heel begrijpelijk. Tegelijkertijd denk ik dat als je aan zentraining doet de kans op een gevangenispsychose, mocht je per ongeluk in de gevangenis belanden, veel kleiner is omdat je geleerd hebt te
denken wat je wilt denken. De gevangenis is een extreme situatie, maar hoeveel mensen lopen in hun sociale leven of in hun baan niet tegen allerlei muren, en weten niet hoe eruit te komen? Dus het is in de meest uiteenlopende omstandigheden heel functioneel te kunnen denken wat goed voor je is om in de gegeven omstandigheden te denken.
Zenvol Taiwan
Sheng Yen en de verlichting
De zentuin als leraar
De Kracht van 'Stondpunten'
Podcasts Arthur Nieuwendijk
Projecties bij Pasen