ZenActueel:
Iedere dag inspiratie voor een zenvol leven
Twee grootste zenmeesters
Aantekeningen en citaten bij online zenfilosofiecursus / college 5
Rients Ritskes,
Zen.nl Nederland
Zie ook de eerste vier artikelen met aantekeningen en citaten bij de
online zenfilosofiecursus:
1.
Waarom zenfilosofiecursus?
2.
Over Nagarjuna
3.
Over Hui-neng
4.
Over Bodhidharma
Dogen (1200 - 1253)
Dogen is oprichter van de Japanse Soto zenschool. Na negen jaar Rinzai-zen te hebben gestudeerd, reisde hij naar China waar hij bij Tendo Nyojo studeerde van wie hij dharma opvolger werd. In Japan stichtte hij Eiheiji, tot op de dag van vandaag de hoofdtempel van de Soto zenschool. Hij schreef de Shobogenzo, een filosofisch meesterwerk dat beschouwd wordt als een van de grote boeken in de wereldliteratuur. Dogen legde de nadruk op de beoefening van shikantaza, maar hij sloot het gebruik van koans bij de zentraining niet uit.
Uit Dogens Shōbōgenzō:
Het is een vergissing om te denken dat we bewegen van geboorte naar dood. Leven is een staat in één enkel moment; het heeft absoluut bestaan en daarom wordt het in het boeddhisme ‘ongeboren’ genoemd. Het is in dit enkel moment onveranderlijk compleet zijn. En dood heeft in één enkel moment ook absoluut bestaan en wordt daarom ‘onsterfelijk’ genoemd. Wanneer er leven is, is er niets anders dan dit moment van compleet leven, en wanneer er dood is, is er niets anders dan dit moment van complete dood. Daarom, wanneer leven komt, accepteer het zoals het is; wanneer dood komt, accepteer het zoals het is. Ontvlucht geen van beide.
Dit leven-en-dood zelf is het leven van Boeddha. Als je het afwijst, verlies je het leven van Boeddha. Maar als je eraan gehecht bent, zal je het leven van Boeddha ook verliezen en al wat dan voor jou overblijft is de uiterlijke vorm van Boeddha. Alleen wanneer je zonder weerstand en verlangens bent, ga je de Geest van Boeddha binnen.
Probeer dit niet met je eigen geest te begrijpen noch het te beschrijven met woorden. Als je je zorgen voor, en je hechting aan je lichaam en geest op natuurlijke wijze kunt loslaten, beland je vanzelf in het rijk van Boeddha. Wanneer de Boeddha alles doet, en je volgt dit doen zonder moeite en zonder je er zorgen om te maken, verkrijg je vrijheid van lijden en word je zelf een Boeddha.
Als je dit werkelijk begrijpt, wat kan je dan nog hinderen in je eigen geest? De Weg naar Boeddhaschap is eenvoudig. Doe geen kwaad, hecht je niet aan leven-en-dood, maar heb diep mededogen voor al wat leeft, respecteer diegenen die ouder zijn dan jezelf en heb liefdevol begrip voor diegenen die jonger zijn dan jezelf, wijs niets af noch zoek naar iets, maak je geen zorgen over en treur niet om wat dan ook. Dan draag je de naam van Boeddha.
Bron: Zenboeddhisme.nl
Enkele citaten uit Dogens Genjokoan / de koan van dit moment:
1. Wie de illusie in hoge mate doorziet, is een boeddha. Wie zich in hoge mate met de manifestatie van de werkelijkheid identificeert is een gewoon levend wezen.
2. Geen boeddha die werkelijk boeddha is heeft er behoefte aan te stellen dat hij boeddha is. Toch is hij echt boeddha, doordat hij ontwaakt is tot de boeddhanatuur en door te oefenen gaat hij verder met boeddha zijn.
3. Met inzet van zijn hele lichaam-en-geest neemt hij rechtstreeks vormen en geluiden in zich op. En al ervaart hij ze als één met zichzelf, zijn zien en horen is niet als een beeld dat volledig opgevangen wordt in een spiegel, of als de weerschijn van de maan in het wateroppervlak. Als je de ene zijde helder gewaarwordt, blijft de andere in het duister.
4. De boeddhaweg bestuderen, is jezelf bestuderen. Jezelf bestuderen, is jezelf vergeten.
Jezelf vergeten, is jezelf zien in alles om je heen.
5. Jezelf zien in alles om je heen, is lichaam-en-geest - van het zelf en de ander - loslaten, elk spoor van het bestaande verdwijnt. Er is een spoor van de werkelijkheid dat zich niet vatten laat. Dat ongrijpbare spoor drukken wij voortdurend uit.
6. Wie in een boot langs de kust vaart en naar de oever kijkt, ziet soms dat het de oever is die beweegt. Als hij echter naar de boot kijkt, dan ziet hij meteen dat het de boot is die beweegt.
7. Wanneer wij één worden met onze dagelijkse activiteiten en daar steeds naar terugkeren met onze aandacht, dan zien wij de waarheid dat geen enkel verschijnsel een (vast) zelf heeft.
Enkele citaten uit Dogens Uji (Tijd Zijn):
1. Zie elk ding in de wereld als een moment in de tijd.
2. Dingen hinderen elkaar niet, net zoals momenten elkaar niet hinderen. De zoekende geest komt op dit moment naar voren. In deze geest ontstaat een moment van zoeken naar een weg. Het is hetzelfde met oefenen en met het bereiken van de weg.
3. Aldus ziet het zelf, zichzelf in een serie van zelf’s. Dit is het besef dat het zelf tijd is.
Citaat uit Zijn en Tijd van Martin Heidegger (1889 - 1976):
In de alledaagsheid van het er zijn gebeurt het meeste door iets of iemand waarvan we moeten zeggen: het was niemand. (…) Iedereen is de ander en niemand zichzelf. (pag. 171)
Joan Stambaugh (1932 - 2013), de filosoof, professor aan de universiteit van New York en vertaler naar het Engels van Martin Heideggers geschriften, waaronder Being and Time, schreef een boek over Dogen's begrip van tijdelijkheid, boeddhistische vergankelijkheid en Boeddha-natuur, maar in plaats van nog een vergelijkende studie te schrijven, besloot Stambaugh een dialoog te schrijven tussen oosterse en westerse filosofen, zoals Heraclitus, Boethius, Spinoza, Leibniz, Hegel, Schopenhauer, Kierkegaard, Nietzsche en in het bijzonder Heidegger.
Impermanence is Buddha-Nature: Dogen's Understanding of Temporality (The University of Hawaii Press, 1990).
Hakuin (1658-1768)
Hakuin is één van de belangrijkste zenleraren van Japan geweest. Hij blies de stoffig geworden Rinzai-traditie weer nieuw leven in. Voorts bracht hij Rinzai onder het gewone volk. Hakuin werd als kind gekweld door een grote angst voor de hel. Hij zocht zeer intens, maar kon geen bevredigende uitweg vinden. Zijn vertwijfeling werd nog versterkt toen hij las hoe eens een zenmeester door rovers vermoord was. Uiteindelijk kwam hij hierdoor in een toestand die hij 'de grote twijfel' noemt. Zijn aanvankelijke verlichtingservaringen worden door verschillende meesters afgewezen, omdat er nog te veel 'ik' in is. Een klap met de bezem van een oude vrouw die hem wegjoeg, brengt de definitieve doorbraak. Naderhand heeft hij op een pelgrimstocht nog vele extatische ervaringen, maar zijn lichamelijke constitutie is door de harde inspanning dusdanig verzwakt, dat hij een zware longontsteking en zenuwcrisis doormaakt. Met hulp ('boter'-methode) van een kluizenaar komt hij hier bovenop. Uit Hakuins leven blijkt dat de verlichtingservaring stadia en graden kent. In de onvolkomen verlichting overweegt het emotionele element, dat zich accentueert in concentratie en extase. In hogere stadia van ervaring lichten intuïtieve inzichten op. Hij beseft de ontoereikendheid van zijn vroegere ervaringen. Hakuin wordt overvallen door zijn extases, die volkomen onverwachts en met een hem steeds opnieuw verbazende kracht doorbreken. Hakuins ervaringen zijn interessant voor de psychologie van de zenweg. Uiteindelijk vestigde hij zich in een tempel op het platteland. Nadat hij van het Myoshinji zijn rang, opvolgingsrecht en naam ontvangen had, werd hij een beroemdheid die van heinde en verre leerlingen aantrok. Hij had veel aandacht voor de arme boeren uit de omgeving, die hij in hun noden bijstond.
Hakuin is beroemd om zijn gebruik van
koans. Uiteindelijk blijft ook bij hem de koan een middel, maar wel een uniek en onovertrefbaar middel. Telkens weer accentueert hij dat de verlichting plotseling komt, onafhankelijk van de voorbereidende arbeid. Hakuin is tolerant: ook recitatie van sutra's, het aanroepen van Amida en gebruik van magische formules kunnen tot verlichting leiden, mits men dit maar met uiterste inzet en concentratie doet. Er zijn meerdere wegen naar het Boeddhaschap. Men moet alle hechtingen en wensen loslaten. De koan is als methode zo superieur, omdat hij intense psychische spanningen en twijfel teweegbrengt, die tot grote verlichting kan leiden. Vóór de doorbraak inzet, wordt men één met de koan en verliest elk zelfbesef. Samenvattend: grote twijfel, grote verlichting en grote vreugde (bij de doorbraak) zijn de psychische kenmerken van de zenweg. Ook na de verlichting blijft het oefenen met koans wezenlijk om verder te komen. Hakuin richtte zich tegen het Mokusho-Zen (Zen van de zwijgende verlichting), dat in China in de Sung-tijd ontstond, en in Japan sinds de Middeleeuwen in Rinzai-(!) en Soto-kloosters beoefend werd. De dynamiek van het door grote twijfel aangespoorde zoeken ontbreekt hierin. Het door Hakuin ingezette koan-systeem wordt tot op de dag van vandaag in Japan en daarbuiten toegepast.
Via zijn reizen door het land was Hakuin vroeger goed vertrouwd geraakt met de taal en gewoontes van het plattelandsvolk. Hij vestigde zich daar ook, en zag af van de abtszetel van het Myoshinji, die hij had kunnen innemen. Hij bleek een ware volksopvoeder; hij had het vermogen de boeddhistische geboden te vertalen naar het leven van alledag van het gewone volk. Zijn goedheid, eenvoud en overtuigingskracht troffen doel en zetten de mensen aan tot een zedelijk goed leven. Hoewel hij het Nembutsu (reciteren van NaMaDaBu/Namu Amida Butsu) afwees, wilde hij het volk zijn aanhankelijkheid aan deze praktijk niet ontnemen. Volgens hem kon het de mensen helpen kensho te bereiken; de mythische verhalen die ermee verbonden waren zag hij als een 'kunstgreep' (sanskriet: upaya). Hakuin had onder invloed van zijn moeder, die aanhangster van Nichiren was geweest, een grote verering voor het Lotus-sutra. In een brief zegt hij dat de titel ervan uiteindelijk tot één schriftteken, 'hart', teruggebracht kan worden. Uitgebreid betekent 'hart' het universum, samengetrokken het Zelf. Hij deelde zijn verering voor het sutra met het volk, dat Kannon, de Bodhisattva die erin centraal stond, als de bron van alle leven zag. Ook via zijn kunst heeft Hakuin bijgedragen tot de grote verspreiding van Rinzai onder het volk.
Zijn beroemde koan luidt:
Je kent het geluid van twee klappende handen; vertel me, wat is het geluid van één hand?
In Hakuins klooster vormden zazen en koan de hoekstenen; daarnaast werden dagelijks sutra's gereciteerd en boeddhistische teksten bestudeerd; verder hoorden tot het dagelijkse programma lichamelijke arbeid en bedeltochten. Samenvattend: Rinzai-Zen is in Japan tot Hakuin-Zen geworden. Zonder Hakuins wending tot het volk had Rinzai nooit zo'n wijdverspreide volksreligie kunnen worden.
Bron: zinrijk.nl
Uit Hakuins eigen autobiografie ‘Wilde klimop’
blz. 122:
Een wijze uit de oudheid zei ooit dat voor de beoefening van zen drie essentiële zaken nodig zijn: een diepgeworteld geloof, een gevoel van grote twijfel, en een vurig streven. Als één van deze drie ontbreekt, ben je als een ketel met drie poten waarvan er één afgebroken is. De belangrijkste van deze drie is het groot en vurig streven.
blz. 133:
Genot is het zaad van lijden. Lijden is het zaad van genot.
Projecties bij Pasen
Ontdek de kracht van acceptatie
Zen en de bubbelkamer
Door zen plan uitgevoerd
Vertrouwen ontwikkelen
Bevrijd van hoop?